تحفه الملوک

نويسنده:  على بن ابى حفص بن فقيه محمود اصفهانى
تصحیح: علی اکبر احمدی دارانی
ناشر: ميراث مكتوب
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 224
اندازه كتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب  

این کتاب در موضوع آداب و اخلاق و پند و اندرز تألیف شده و در تأیید آن از زبان بزرگان اسلام و حکمای یونان و بزرگان ایران قدیم و حکمان هند و چین شواهدی آورده است. در میان شواهد شعری فراوان این کتاب، اشعار گمشدة شاعران بزرگ سده های چهارم و پنجم، که دیوان هایشان از میان رفته است، دیده می­ شود. از وجوه اهمیّت تحفةالملوک، جمع آوری و منظّم کردن موضوع های کلّی اندرزنامه­ های قدیم است، هرچند ما امروزه از آن منابع بی­ اطلاع باشیم. نثر این اثر به فارسی شیوا و کوتاهی عبارات و سادگی بیان از مشخصات آن است.

علی بن أبی حفص بن فقیه محمود اصفهانی تحفة الملوک را در آداب و اخلاق پند و اندرز در حدود نیمه دوم قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری تألیف کرده است. تحفة الملوک حاوی پانزده باب است.مولف در هر باب سخنانی از خود بیان داشته و در تأیید آن از زبان بزرگان اسلام چون علی بن ابیطالب (ع)، ابوحنیفه، امام شافعی؛ حکمای یونان چون ارسطو، افلاطون، بقراط و ...؛ بزرگان ایران قدیم چون انوشیروان، اردشیر بابکان، بزرگمهر، سندباد و...؛ و حکمای هند و چین، سخنانی به عنوان شاهد آورده است.

در میان شواهد شعری فراوان این کتاب، اشعار گمشده شاعران بزرگ قرنهای چهارم و پنجم، که دیوانهایشان از میان رفته است، دیده می شود. از این جهت است که تحفة الملوک یکی از ارزشمندترین گنجینه های زبان فارسی به شمار می رود.از وجوه اهمیت تحفة الملوک، جمع آوری و منظم کردن موضوع های کلی اندرزنامه های قدیم است، هر چند ما امروزه از آن منابع بی اطلاع باشیم. نثر این اثر، فارسی شیوه ای معمول قرنهای پنجم و ششم است و کوتاهی عبارات و سادگی بیان از مشخصات آن است.

تاريخ دقيق نگارش تحفه الملوك معلوم نيست. از اين كتاب نسخه‌هاى متعدد (اياصوفيا، قونيه، نخجوانى، مجلس، نفيسى، آستان قدس) در دست است كه متن بر اساس آنها تصحيح شده است. كهن‌ترين نسخه كامل تاريخدار اين كتاب نسخه‌اى است از موزه بريتانيا به تاريخ 761ق. حكايت‌هاى تحفه الملوك در بيشتر موارد كوتاه هستند و بلافاصله از آنها نتيجه‌اى اخلاقى گرفته مى‌شود. در حالى‌كه دست‌كم در حكايت كيخسرو اين‌گونه نيست. نام حكايت‌ها در تحفه الملوك آورده نمى‌شود، اما در حكايت كيخسرو به همين صورت يعنى (حكايت كيخسرو؛ آورده‌اند كه...) ضبط شده است.پانزده بيت بعد از حكايت اسكندر و نه بيت پس از حكايت كيخسرو آمده است كه در قياس با اشعار استوار متن كتاب بسيار سست‌اند. ژيلبر لازار اين اشعار را بر اساس پنج نسخه از تحفه الملوك تصحيح كرده و با استناد به قرائنى كه چندان استوار نيستند اين اشعار را متعلق به دوره‌هاى اوليه شعر درى دانسته است.

آن چه اهميت كتاب را چندين برابر مى‌كند اشعارى است كه در بين نثر استوار و فصيح اين كتاب متناسب با موضوع درج شده است. تحفه الملوك يكى از منابع مهم اشعار شاعران آغازين زبان فارسی همچون ابوشكور بلخى و رودكى است. اولين مرتبه‌اى كه سخن از تحفه الملوك به ميان آمد و اين كتاب ناشناخته معرفى گرديد به خاطر اشعارى بود كه از كليله و دمنه منظوم رودكى در آن وجود داشت. توجه به شيوه نگارش اين كتاب ثابت مى‌كند كه تحفه الملوك در دوره‌اى نگاشته شده كه هنوز نثر فارسی تحت تأثير جريانى كه بعد از ترجمه نصرالله منشى از كليله و دمنه رو به تكلف و پيچيدگى گذاشت، قرار نگرفته است.

از آنجا كه مصنف قصد نگاشتن كتابى در آداب و اخلاق و پند و اندرز داشته، خود را ملزم به رعايت كوتاهى عبارت‌ها و ساده‌نويسى كرده است. همچنين وى در سرتاسر كتاب از سخنان گذشتگان و حكايت‌هاى آنان بهره فراوان گرفته است و چنين مى‌نمايد كه براى حفظ ارزشهاى لفظى و معنوى آن سخنان و حكايت‌ها به نقل مطالب چه از متون كتبى و چه از روايت‌هاى شفاهى پرداخته است. همين امر سبب گشته سبک نگارش كتاب نسبت به آنچه گفته شد، يعنى نيمه دوم قرن ششم و نيمه اول قرن هفتم اندكى قديم‌تر به نظر آيد.