نصیحه الملوک ؛ متن کامل

نصیحه الملوک

نویسنده: ابوحامد محمد غزالی طوسی
به کوشش: جلال الدین همایی
ناشر: بابک
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 581
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1361 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : صفحات نو ؛ لبه عطف کتاب افتادگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

کتابی است ادبی در باب پند و اندرز پادشاهان و حاکمان و امرا سفرا و وزرا و استانداران و فرمانداران و سلاطین. این کتاب تا حال دوبار به کوشش و تصحیح مرحوم جلال همایی به نشر رسیده است. بار نخست در سالهای 17-1315 و بار دوم در سال 1351 به چاپ رسید. متن نصیحه الملوک در حدود 287 صفحه است که از دو بخش تشکیل شده؛ بخش اول آن 79 صفحه بوده که کمتر از یک سوم کل متن است.

آقای همایی در مقدمه خود از بخش اول به عنوان مقدمه کتاب یاد کرده است ولی نصرالله پورجوادی در کتاب خود تحت عنوان «دو مجدد» می نویسد (ص 414): «ولی حقیقت این است که چیزی که بخش اول خوانده شده مقدمه نصیحه الملوک نیست بلکه اصل نصیحه الملوک است، چه آنچه بخش دوم نصیحه الملوک خوانده شده است اثر غزالی نیست، بلکه نوشته شخص دیگری است.» وی می افزاید «در مورد اصالت بخش اول می توان مطمئن بود، در مورد بخش دوم، به عکس، می توان با اطمینان گفت که از غزالی نیست.»

از جمله دلایلی که بخش دوم از آنِ غزالی نیست اینست که نویسنده دراین بخش اشعار فارسی فراوانی نقل کرده است در حالیکه غزالی معمولاً در آثار خود این کار را نمی کند. ذکر مطالب مربوط به پادشاهان قدیم ایران زمین مانند گشتاسب و شاپور و اردشیر، و ستایش از قوم ایرانی و پادشاهان قدیم آریانا با روحیه غزالی به کلی مغایرت دارد.

عبدالحسین زرین کوب در کتاب «فرار از مدرسه» به دلیل تفاوتی که در سبک و نوع مطالب این بخش با سایر آثار غزالی دیده می شود ثابت کرده است که بخش دوم نصیحه الملوک که شامل ابواب هفتگانه است از غزالی نیست. بعضی از محققان غربی نیز چون پاتریشا کرون انتساب بخش دوم این کتاب را به امام غزالی مردود شمرده اند.

پاتریشا کرون در کتاب منتشره سال 1987 خود این نکته را واضح می سازد که چندین نسخه خطی عربی، همان گونه که نسخه های قدیم متن فارسی فقط بخش اول را دارند، تنها شامل بخش اول هستند.کتاب نصیحه الملوک چندین قرن پیش به زبان عربی تحت عنوان «التبر المسبوک فی نصیحه الملوک» ترجمه شده است. مترجم این کتاب در هیچ یک از نسخه های خطی نام خود را ذکر نکرده.در مورد اینکه نصیحه الملوک به کدام پادشاه نوشته شده نیز اختلاف نظر است. در ترجمه عربی نصیحه الملوک این پادشاه سلطان محمد بن ملکشاه معرفی شده ولی در منابع پارسی از جمله فضائل الانام اسم سلطان سنجر بن ملکشاه آمده است.

در دیباچه ی بعضی از نسخه های خطی نصیحه الملوک آمده است که روزی سلطان سنجر نزد حجه الاسلام رفت و « تا شب در صحبت او بود و وقت را به طاعت و عبادت گذرانیدند. به وقت بازگشتن درخواست که مارا نصیحتی بکن تا برآن رفته آید. شیخ فرمود که چون رکاب میمون به سرای رسد در عقب فرستاده خواهد شد. آنگاه این کتاب را ساخت و فرستاد، و پیوسته این کتاب را سلطان سنجر ملازم خود کردی و از خود دور نداشتی». در میان آثار فارسی امام غزالی، پس از کیمیای سعادت، نصیحه الملوک بزرگترین و مهمترین کتاب اوست.