سلوک الملوک ؛ دستور حکومت اسلامی

سلوک الملوک

نویسنده: فضل الله روزبهان خنجحی اصفهانی
مقدمه و تصحیح : محمد نظام الدین , محمد غوث
ناشر: حیدرآباد هند
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 600
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1966 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : صفحات درحد نو ؛ عطف کتاب سائیدگی و افتادگی دارد

مروری بر کتاب

دستور حکومت اسلامی

«سلوک الملوک» کتابى است به زبان فارسى از فضل ‏الله بن روزبهان خنجى اصفهانى(متوفاى  ٩٢٧ ق)، فقیه، متکلم و مورخ اهل سنت که در روزگار خود به «خواجه ملا» و «خواجه مولانا» شهرت داشت.به نظر می رسد که فضل الله در بیستم ذى الحجه  ٩١٩ ق مقدمه کتاب را آغاز کرده و در آخر ربیع الاول  ٩٢٠ ق آن را به پایان رسانیده؛ یعنى یکصد روز تمام صرف گردآوردن کتاب شده است و انصافاً انجام چنین کارى در آن مدت کوتاه گواهى حضور ذهن و آمادگى فکر و تسلط و احاطه مولف بر مسائل فقهى مى‏باشد.

فضل‌الله بن جمال‌الدین روزبهان محمد خنجی اصفهانی (850-927 قمری) فقيه اهل تسنن، متكلم و مورخ معروف به خواجه ملا، قاضی و پاشا بود که پس از کسب علم در محضر بزرگان به تدریس علوم مختلف مشغول گردید. وی سلوک الملوک را برای ارشاد عبيدالله خان ازبك در اقامه دولتی اسلامى و تطبيق حكومت با موازين شرعى تالیف نمود.

روزبهان در سلوک الملوک، اساس و قواعد و نظامات مقرر حكومت اسلامی را ارائه مى کند که مباحث حقوق عمومى و ادارى اسلام به اضافه مباحث حقوق مدنى و جزائى اسلامی را در بردارد. همچنین حقوق سياسى اسلام و نهاد حكومت و بافت دولت در اسلام مورد توجه قرار گرفته است. کتاب حاضر مشتمل بر دیباچه و پانزده باب است .

فضل الله در سلوک الملوک اساس و قواعد یک حکومت اسلامی را طرح ریزی می‌کند و نظامات مقرر در چنان حکومتی را ارائه می‌دهد. باب اول کتاب بحث از مناصب عمده حکومت را که وجود آنها برای اجرای احکام شرع ضروری تشخیص داده می‌شود مورد نظر قرار داده است. در این قسمت معنی امامت، طرز تعیین و اختیارات و وظائف و ارکان حکومت از امام و سلطان و وزیر و امیر تا شیخ الاسلام و مفتی و قاضی و مجتهد تشریح گردیده است.

آنگاه اختیارات و وظایف که در زبان فقهای اسلام از آن تعبیر به « ولایت » می‌شود گاهی ناظر بر جان مردم است و گاهی ناظر بر دارائی آنها و گاهی در مسائلی است که هم جان و هم مال مردم را در حوزه تاثیر خود قرار می‌دهد. اما ولایت امام در ارتباط با جوامع غیراسلامی نیز بر دو بخش تقسیم میشود: در یک بخش روابط حکومت اسلامی با کفار، در حال جنگ مورد بحث قرار می‌گیرد و در بخش دیگر از روابط مسلمانان با دیگران در زمان صلح بحث می‌کند. اما در این میان مشکل دیگری نیز هست، مشکل گروه‌های از مسلمانان که بر امام می‌شورند و «باغی» می‌شوند. پس احکام مربوط به باغیان را نیز در بابی جداگانه باید مورد بحث قرارداد.

محقق نسخه حاضر در برنامه برای تسهیل آشنایی خوانندگان با این تقسیمات نمودار آن را ترسیم و در مقدمه‌ای که بر کتاب نگاشته درج نموده است. در این تقسیم بندی بحث از سازمانها و نهادهای حکومتی و بیان وظایف و اختیارات هر یک از امام و امیر و وزیر تا قاضی و محتسب تقریبا دو پنجم کتاب را شامل می‌شود که از ابتدای مقدمه تا پایان باب چهارم را فرامی گیرد و پس از آن بیشترین صفحات کتاب به بحث از مسائل مالی اختصاص یافته که سه باب پنجم و ششم و هفتم را مشتمل می‌شود لیکن در نظری دقیق تر باید قسمتی از مباحث مربوط به جزیه و غنیمت و خمس و غیره نیز که جزو منابع مالی حکومت اسلامی تلقی می‌شود در این قسمت به حساب آید و بدین ترتیب نزدیک به دو پنجم دیگر از کتاب را بحث از مسائل مالی فرامی گیرد و فقط کمی بیش از یک پنجم آن برای مباحث دیگر از قبیل احکام جزایی و غیره باقی می‌ماند.