جوحی ؛ سلفون

جوحی

نويسنده: احمد مجاهد
ناشر: دانشگاه تهران
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 896
اندازه كتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 4

مروری بر کتاب 

 از اعلام طنز قرن اول و دوم هجری

160 - 60 قمری

کتاب جوحی ، مجموعه حکایات منتسب به شخصیتی طنز به همین نام است که در فرهنگ عامه عربی و ایرانی و ترکی رایج بوده است. از جوحی چون ملا نصرالدین حکایات و نکات طنز زیادی وجود دارد. مولف در این اثر حکایت های عربی و ترکی را هم ترجمه کرده است.

متن حاضر كه يك متن تحقيقي است و براي اولين بار در زبان فارسي ارائه مي گردد، در زمينه فرهنگ عامه، ادبيات داستاني براصل تطبيعي و ريشه يابي، تاليف شده است. در اين كتاب سعي شده است تا حق به حق دار برسد يعني صاحبان اصلي و اوليه حكايات معلوم شود و سهم هريك از فرهنگ هاي ترك تركيايي (عثماني) و عرب و فارس روشن گردد.

كتاب حاوى 759 داستان طنز از شخصيت‌هاى معروف به نامهاى «جحاى عربى»، «خواجه نصر‌الدين افندى جحا رومى»، و «ملانصر‌الدين ايرانى» است كه داستانهاى هر كدام از اين شخصيت‌هاى طنز در يك بخش ذكر شده است.

شيوه تأليف مجاهد، بر اصل تطبيق و ريشه‌يابى استوار است؛ بر اين اساس، ذيل هر حكايت به منابع و مآخذ آن اشاره شده است. وى كوشيده است ضمن بازگويى حكايت و منابع آنها، حكايات مشابه اعم از نظم و نثر كه در ديگر منابع ادبى موجود (اعم از لطايف عبيد، محاضرات الادباى راغب، بهارستان جامى، اخبار الظراف ابن جوزى و...) آمده را بازگو كند و اين، به جامعيت كتاب افزوده است.مجاهد در اين كتاب خواسته است تا از رهگذر گردآورى كليه حكايات منتسب به جوحى، به تحقيق درباره صاحبان اصلى و اوليه اين حكايات بپردازد و سهم هر يك از فرهنگ‌هاى ترك و عرب و فارس را در اين ميان روشن سازد. او براى دستيابى به اين مقصود، از شش منبع به زبانهاى عربى، فارسى و تركى استفاده كرده و دو نسخه خطى را نيز از نظر گذرانيده و آنها را به ترتيب سير تاريخى در كتاب آورده است.

كتاب با مقدمه‌اى تحليلى آغاز مى‌شود كه نویسنده در آن از رهگذر نقد و نقل آراء انديشمندان و نويسندگان (بيشتر عرب) و صاحبان لغت از ابتدا تا كنون، به بررسى هويت پيشينه، زندگى و شخصيت جوحا پرداخته و در اين ميان ادبيات جحوى را نيز مورد تحليل قرار داده است. به گفته مجاهد، يكى از محورهاى اصلى كتاب اين است كه به آواى 145 ساله ترك دانستن جوحى خاتمه دهد.

چرا كه: «حكايات جُحا را براى اولين بار تركان عثمانى در 145 سال پيش به زبان عربى در مصر تأليف كردند و نام مجعول «خوجا نصرالدين» را بر آن نهادند كه در گنجينه ادب عرب بوده است و مقدار زيادى هم از گنجينه ادب فارسى است و حتى يك حكايت به نام ملا نصرالدين در متون ادب عرب و فارس و ترك و حتى يك نسخه خطى در فهرست هيچ كتابخانه‌اى در دنيا، با اين نام ديده نشده است و پرونده ملا نصرالدين مجعول بايد براى هميشه بسته شود.»

نام اين كتاب در اصل «نوادر جحا» است. چون نام «جحا» در ادب فارسي از نظم و نثر، به دو صورت «جحا» و «جوحي» آمده است، و نام «جوحي» در گوش فارسي زبانان مانوس تراز «جحا» ست، از اين رو نام مطلق «جوحي» براي ترجمه كتاب انتخاب شده است. و اما اين كتاب طنز كه اصل آن به زبان عربي است، در بسياري از دانشگاه هاي اروپا (شاخه ادبيات) و كشورهاي عربي، موضوع پايان نامه هاي دكترا قرار گرفته است. متن حاضر كه يك متن تحقيقي است و براي اولين بار در زبان فارسي ارائه مي شود، در حوزه فرهنگ عامه و ادبيات داستاني و با تكيه بر اصل تطابق و ريشه يابي، تاليف شده است.

«جحا» كه در ايران با نام «ملانصرالدين» شناخته شده، مردي ساده لوح و زود باور است كه ماجراهاي او از شيرين ترين حكايت ها و داستان هاي طنز مردم كشورهاي عربي، تركيه و ايران در قرون ميانه است. درباره هويت او و حكاياتش چند قول در دست است. از آن جمله «ابن نديم» در كتاب «الفهرست» كه در قرن چهارم هجري نوشته است، از كتابي به نام «نوادر جحا» نام مي برد.

كتاب حاضر، با استفاده از منابع و نسخه هاي متعدد، گردآوري و ترجمه شده است. كتاب، داراي مقدمه مفصلي است كه در آن شخصيت «جحا»، اقوال مورخان درباره او، چاپ هاي كتاب «نوادر جحا» و «ملانصرالدين» ونقش «جحا» در ادبيات بررسي شده است. پايان بخش كتاب، فهرست هاي كامل و متعددي است درباره نام هاي كسان، نام هاي كتاب ها، نام هاي جاي ها، نام هاي قبايل، منابع تحقيق «جحا» و منابع عربي و فارسي. كتاب مصور است و حكايت ها و داستان هاي شيرين آن با تصاوير زياد همراه گشته است.