جامع التواریخ ؛ چهار جلدی

جامع التواریخ

نویسنده: رشیدالدین فضل الله همدانی
تصحیح : محمد روشن , مصطفی موسوی
ناشر: البرز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 3100
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1373 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب 

مصور

جامع التواریخ یا تاریخ رشیدی از آثار ارزشمند و کهن تاریخی به زبان فارسی دربارهٔ تاریخ، اسطوره‌ها، باورها و فرهنگ قبایل ترک و مغول و همچنین تاریخ پیامبران از آدم تا محمد پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانیان و سایر اقوام است که توسط رشیدالدین فضل‌الله همدانی سیاستمدار و تاریخ‌نگار ایرانی در اواخر سده هفتم خورشیدی/اوایل سده ۸ قمری و سده ۱۴ م. نگاشته شده است.

رشیدالدین این کتاب را به درخواست غازان خان نوشت و چون غازان خان درگذشت، آن را به اولجایتو تقدیم کرد. به فرمان اولجایتو این کتاب به نام غازان خان، مبارک غازانی نامیده شد، ولی بخش‌هایی دیگر شامل تاریخ دوران پادشاهی اولجایتو، تاریخ ادوار و اقوام جهان، صورالاقالیم و مسالک الممالک در دو جلد نوشته و به بخش پیشین افزوده شدند که این سه جلد روی هم رفته جامع‌التواریخ را تشکیل می‌دهند.

کار نوشتن این کتاب در هنگام زندگی غازان خان در ۷۰۰ ق. (۶۸۰ خ. /۱۳۰۰ م.) آغاز شد و در زمان فرمانروایی الجایتوخان در ۷۱۰ ق. (۶۸۹ خورشیدی) پایان یافت. احتمالاً غازان خان می‌دانسته‌است که مغولان با وجود برتری و تفوقی که بر ایرانیان دارند ناچار در عنصر ایرانی محو خواهند شد و فرهنگ و تمدن ایران آنها را در کام خود خواهد کشید؛ بنابراین خواست که برای بازماندگان مغول یادگاری از تاریخ و اعمالشان به زبان فارسی برجای گذارد و بهترین فرد ممکن برای این کار یعنی رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی را انتخاب کرد.

این کتاب به سه جلد بخش می‌گردد:

بخش نخست یا جلد اول، چکیده‌ای از تاریخ تیره‌های مغول و ترک و تاریخ فرمانروایی چنگیزخان و جانشینان او و تاریخ اولوسهایی است که از امپراتوری مغول پراکنده شده بودند. همچنین به تاریخ خانان مغول در ایران تا مرگ غازان‌خان پرداخته‌است.

جلد دوم و سوم کتاب شامل تاریخ اولجایتو تا هنگام نگارش کتاب، تاریخ پیامبران از آدم تا محمد پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانیان، تاریخ زندگانی محمد و خلفا، تاریخ خاندان‌های فرمانروای ایران پس از اسلام تا زمان لشکرکشی مغولان و تاریخ قوم‌ها و ملت‌های گوناگون از جمله اغوزان، چینیان، هندیان و فرنگان که در بر گیرنده پاپ‌ها و قیصران است.

جلد سوم شامل «صورالاقالیم» و «مسالک الممالک» نیز هست. بخشی از جلد دوم این کتاب (یعنی تاریخ اولجایتو) و جلد سوم آن اکنون در دسترس نیست و گویا در گذر زمان نابود شده‌است. با اینکه نگارنده خود از کارگزاران ایلخانان مغول بوده و ناچار در اثر خود از آنان با احترام یاد کرده‌است، گزارش کشتارها، ویرانگری‌ها و غارت‌های آنان را نیز به تفصیل بیان کرده و تأسف خود را از این وقایع ابراز نموده‌است و نیز نظر خود را دربارهٔ کشتن کارگزاران ایرانی همچون خواجه شمس‌الدین جوینی و خواجه بهاءالدین جوینی و حتی برخی امیران مغول مثل امیر نوروز آورده‌است.

...چون حسن به دست حسن ناماور به قتل آمد، پسر او نورالدین که به زعم ایشان نص امامت بر او کرده بود، نوزده ساله بود که به جای پدر بنشست. و او حسن بن ناماور را، با تمامت اقربای او، از مرد و زن و کودک که بقایای قبیله آل بویه بودند، در آن دیار به عقوبتِ مثله بکشت و اصل و نسل بویه منقطع گردانید. و این محمد در اظهار آن دعوتِ قیامت از پدر عالی‌تر بود و در اظهار امامت مصرتر؛ و دعوی حکمت و علم فلسفه کردی.

به عبارتی نورالدین نامی فرزند حسن که پدرش را حسنی دیگر کشته بود. به قصاص خون پدر نسل طایفه‌ای را از بساط زمین برچید. و خود بر جایگاه امامت پدر به عنوان امام اسماعیلیه نشست.اما همین نورالدین که این اندازه قدرشناس خون پدر بود متاسفانه پسری ناخلف نصیبش شد.

برجمله، این نورالدین در مملکت ۴۶ سال مدت مهلت یافت. و ملاحده به روزگار او خون‌های بسیار کردند و فتن‌ها برانگیختند و راه‌ها زدند و مال‌ها بردند و بر الحاد مصر بودند و بر قاعده خود مستمر. و او را پسران بودند، مِهین همه جلال‌الدین حسن بود، که پدرش به ایام کودکی نص قائم‌مقامی بر او کرده بود. و چون بزرگ شد و اثر عقل در وی پدید آمد، بر طریقه آبا و اجداد انکار و اعتراض می‌داشته و میان ایشان عنادگونه‌ای متولد شده و هر دو از یکدیگر خایف و متحرز می‌بوده‌اند؛ و در روزهای بار و مجامع که جلال‌الدین حسن در بارگاه حاضر می‌شده، پدر از او حذر می‌کرده و اندیشه می‌داشته و در زیر لباس زره می‌پوشیده و مقربان و ملحدانی که اهل اعتقاد او بودند او را نگاه می‌داشته‌اند. نوری نهایتاً در دهم ربیع‌الاول سال ۶٧۰ هجری مرد. به روایت بعضی، مسموم بوده....

فهرست

چکیده‌ای از تاریخ تیره‌های مغول و ترک
تاریخ فرمانروایی چنگیزخان و جانشینان او
تاریخ اولوسهایی 
تاریخ اسماعیلیان 
تاریخ اولجایتو تا هنگام نگارش کتاب
تاریخ پیامبران از آدم تا محمد پیامبر اسلام
تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانیان
تاریخ زندگانی محمد و خلفا
تاریخ خاندان‌های فرمانروای ایران پس از اسلام تا زمان لشکرکشی مغولان
تاریخ قوم‌ها و ملت‌های گوناگون
اغوزان
چینیان
هندیان
فرنگان
پاپ‌ها
قیصران
فاطمیان 
صورالاقالیم
مسالک الممالک
فهرستها