ذیل جامع التواریخ رشیدی

ذیل جامع التواریخ رشیدی

نویسنده: حافظ ابرو
تصحیح: خانبابا بیانی
ناشر: علمی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 300
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1317 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو 

مروری بر کتاب 

بخش نخست

جامع التواریخ یا تاریخ رشیدی از آثار ارزشمند و کهن تاریخی به زبان فارسی دربارهٔ تاریخ، اسطوره‌ها، باورها و فرهنگ قبایل ترک و مغول و همچنین تاریخ پیامبران از آدم تا محمد پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانیان و سایر اقوام است که توسط رشیدالدین فضل‌الله همدانی سیاستمدار و تاریخ‌نگار ایرانی در اواخر سده هفتم خورشیدی/اوایل سده ۸ قمری و سده ۱۴ م. نگاشته شده است.

رشیدالدین این کتاب را به درخواست غازان خان نوشت و چون غازان خان درگذشت، آن را به اولجایتو تقدیم کرد. به فرمان اولجایتو این کتاب به نام غازان خان، مبارک غازانی نامیده شد، ولی بخش‌هایی دیگر شامل تاریخ دوران پادشاهی اولجایتو، تاریخ ادوار و اقوام جهان، صورالاقالیم و مسالک الممالک در دو جلد نوشته و به بخش پیشین افزوده شدند که این سه جلد روی هم رفته جامع‌التواریخ را تشکیل می‌دهند.

حافظ ابرو، مورخ و جغرافی‌نگار سده نهم هجری محسوب می‌شد که در استوار شدن اندیشه تاریخنگاری توصیفی- تحلیلی تاثیر زیادی گذاشت. وی با برخورداری از منظومه فکری- تاریخی و روشی تاریخ نگارانه از نوشته‌های تاریخی سده نهم فراتر رفت و سبک وی، به نمونه برجسته تاریخ‌نگاری این عصر بدل شد.

دوران تیموریان و به خصوص تیمور برای آسیای مرکزی، عصر شکوه و جلال ظاهری بود. به همین دلیل هم دربار یک چنین امپراطوری، نمی‌توانست نظر نیروهای علمی و ادبی را به خود جلب نکند زیرا حکمرانان شرقی همیشه به حمایت از نویسندگان به طور اعم و مورخان به‌طور اخص توجه داشته‌اند و بدین وسیله نام خود را به اعتبار بسیار جاودانی می‌کردند. به همین دلیل هم مورخانی که در دربار شاهرخ و پسران او زندگی می‌کردند، بنابر علایق حکمرانان، قبل از هر چیز مقید بودند که بقایای تاریخ ادبیات سده‌های پیشین را که از دوران آشوب سالم مانده بودند، جمع‌آوری کرده و به عنوان نسخه اصلی قبل از زمان خود مطالعه کنند. در نتیجه، فقط پاره‌هایی از تالیفات بسیار مهم آن دوران به دست ما رسیده‌اند. یکی از این مورخان نورالدین لطف الله بن عبدالله الهروی، ملقب به حافظ ابرو بود.

مباحث نظری و بینش تاریخنگاری حافظ ابرو در متن روایت ها و توصیف های او نهفته است و پژوهشگر با کشف و درک آنها خواهد توانست از منظومه اندیشه تاریخی او آگاه شود. از میان آثار بر جای مانده از حافظ ابرو، تنها کتاب جغرافیای تاریخی اش اشاره های مستقیمی به رویکرد فایده گرایانه وی به تاریخ دارد.

او در اینباره می نویسد: تاریخ در لغت، تعریف وقت است و باید دانست که هر علمی را اهمیتی، غایتی و موضوعی است و ماهیت علم تاریخ، معرفت احوال عالم است. وی عبرت گیری را از فواید تاریخ به معنای امر و نهی و ارشاد برای کارهای آینده می داند و انسان ها را وامی دارد که از کردارهای گذشته درس بگیرند و آنها را سرمشق بدانند.

ویژگی دیگر آثار حافظ ابرو، سبک ادبی نوشته های وی است که در جرگه بهترین نمونه های نثر فارسی جای می گیرد. احتمالا شیوه نوشتن او همان است که ملک الشعرای بهار آن را «سبک میانی» می نامد. وی می کوشد تا معانی تاریخی را که تصنعی و متکلف بود، ساده و بی‌پیرایه گزارش دهد و بر پایه تسلسل و توالی معنا بنویسد. واژگان دشوار عربی، مغولی و ترکی نیز به دلیل رواجشان در آن روزگار در نوشته های حافظ ابرو یافت می شود اما به هر روی، نثر وی را ساده و مرسل می توان خواند.