سقوط بهشت ؛ پهلوی‌ و روزهای پایانی پادشاهی ایران

سقوط بهشت

نویسنده: اندرو اسکات کوپر 
مترجم: نیما نان آور
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 560
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 2016 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ چاپ مجدد

مروری بر کتاب 

پهلوی‌ و روزهای پایانی پادشاهی ایران

درک افکار و تحلیل سیاستها و رفتارهای تامل برانگیز محمدرضا پهلوی، آخرین پادشاه ایران و یکی از نامدارترین رهبران سیاسی دوران معاصر، در شکل گیری بحران های داخلی ایران، به خصوص تحولات منجر به انقلاب 1357، به رقم تدوین صدها جلد کتاب و نوشتن هزاران رساله و مقاله در داخل و خارج از کشور، همچنان نیازمند تحقیق و در گرو یافتن شواهد و اسناد بیشتر و بررسی آنهاست. پژوهش اندرو اسکات کوپر، سقوط بهشت، تلاشی است برای گشودن پنجره ای دیگر رو به خلوت و جلوت زندگی و کار پادشاه فقید ایران و نیز جستجویی است نادر و خواندنی که هم برای اهل تحقیق جذاب است و هم برای علاقمندان به آگاهی از رویدادهای منتهی به سقوط نظام پادشاهی و برآمدن حکومت مذهبی در ایران.

کتاب حاضر با روش تحقیق خاصش و با تکیه بر روایت های شفاهی شاهدان زنده، ترکیبی از تحقیق تاریخی و وقایع نگاری روزهای تاریخ ساز ایران. از این رو پاره ای از لغزش های آن را می توان تا حدی به راویانی نسبت داد که نویسنده گاه از آن نام می برد و گاه نامشان را ذکر نمی کند یا با نام مستعار از آنان یاد می کند. شاید مزیت این کتاب بیشتر در طرح ناخواسته پرسش های تاریخی جدید باشد تا رفع ابهام درباره شکل گیری انقلاب و رفتار معمایی پادشاه ایران در برخورد با این پدیده شگفت انگیز دوران...

کوپر برای نوشتن این کتاب از اسناد طبقه‌بندی نشده دولت فدرال ایالات متحده آمریکا و مصاحبه‌های گوناگونش با افراد مرتبط با دودمان پهلوی از جمله فرح پهلوی استفاده کرده‌است. به گفته یکی از پژوهشگران آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، این کتاب به‌طور گسترده بر این مصاحبه‌ها متکی بوده‌است.

او در کتابش محمدرضاشاه را یک «یکه‌سالار خیرخواه»معرفی کرده و بیان می‌کند که سید روح‌الله خمینی تصویر نادرستی از محمدرضاشاه ارائه کرد. با توجه به متن کتاب؛ تصویری که او از فرح پهلوی، ملکه سابق ایران ارائه می‌دهد، یک «اصلاح‌گر» و کسی است که نسبت به او (در متون تاریخی) کم‌لطفی شده‌است. کوپر می‌نویسد که فرح دیبا «موفق‌ترین چهره سیاسی قرن بیستم بود».

همچنین کوپر در این کتاب سید موسی صدر را کسی معرفی می‌کند که می‌توانست رهبر اسلامگرایان میانه‌رو در ایران باشد. به گفته او، محمدرضا شاه پهلوی هنگام مواجهه با میلیون‌ها نفر از مردم ایران که خواهان سقوط او بودند دست به کشتار گسترده مردم نزد؛ این کار که از جانب انقلابیون نشان‌دهنده ضعف شاه بود، به گفته نگارنده دلیلی بر «شجاعت و از خودگذشتگی» وی بوده‌است.

به گفته رهام الوندی، دانشیار علوم سیاسی در مدرسه اقتصاد لندن، عدم آشنایی وی با زبان فارسی موجب شده تا مصاحبه‌شوندگان به سادگی بتوانند وی را تحت تأثیر قرار دهند. بر اساس متن کتاب، با وجود تنش‌های موجود، محمدرضا پهلوی و موسی صدر نه تنها مخفیانه با یکدیگر در ارتباط بودند، بلکه نویسنده احتمال داده‌است که شاه چند ماه مانده به وقوع انقلاب اسلامی، برای مانع‌تراشی در مقابل اقدامات سید روح‌الله خمینی از صدر خواسته باشد که به ایران بازگردد. آرام باکشیان سخنرانی‌نویس آمریکایی در روزنامه واشینگتن تایمز این کتاب را ستود. او نوشت: «کتاب به طرز کاملی مبتنی بر تحقیق و مستند است» و «همچنین بسیار خواندنی است و نسبت به عظمت موضوع‌اش عدالت را رعایت کرده‌است.»

آخرین شاه ایران، تمامی برنامه‌های مدرنیزاسیون کشور را بر پایه‌ سکولاریسم و بی‌حجاب‌ کردن زنان سنتی بنا نهاد. او از زنان خواست تا چادرهایشان را از سر بردارند، به دانشگاه بروند و در عرصه جامعه حضور یابند. شاه، قوانین مربوط به حقوق زن در خانواده را تصویب کرد، زنان را به مقامات بالا منصوب کرد و آزادی غربی را از طریق شوی لباس شنای دیور و پخش برنامه تلویزیونی «مری تایلر مور» ترویج کرد. این تلاش‌ها باعث شدند تا بخش اندکی از فمینیست‌های سکولار پیشرفت کنند و در نهایت تا سال ۱۹۷۸، یک‌سوم از دانشجویان حاضر در دانشگاه‌ها را زنان تشکیل می‌دادند....

پاسخ این سوال برای مسافرینی که از تهران بازدید می‌کنند آشکار است. مسافرینی که از جنوب شهر به تهران می‌آیند، از مسیرهای چندبانده‌ای استفاده می‌کنند که به دستور شاه ساخته شدند. در حومه شهر، آنها از کمربندی‌های سبز عبور می‌کنند که شاه برای محافظت از تهران در برابر گرد و غبار در نظر گرفته بود.

در مرکز شهر، بازدیدکنندگان از کنار وزارتخانه‌ها، بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس، سالن‌های کنسرت، بناهای تاریخی، پل‌ها، مجتمع‌های ورزشی، هتل‌ها، موزه‌ها، گالری‌ها و از مترو‌های زیرزمینی عبور می‌کنند که یکی از ده‌ها پروژه ویژه او بودند. این شاه بود که برای پیشرفت تکنولوژی سرمایه‌گذاری کرد و با خریداری راکتورها، برنامه هسته‌ای ایران را آغاز نمود. او از دولت رفاه اجتماعی که امروزه مراقبت‌های بهداشتی و آموزش دولتی را در دسترس همگان قرار داده، پشتیبانی کرد.

او کمک هزینه تحصیلی را افزایش داد که موجب شد صدها هزار نفر از دانشجویان ایرانی، از جمله بسیاری از روشنفکران جمهوری اسلامی، بتوانند در برجسته‌ترین دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی تحصیل کنند. شاه جِت‌های جنگی خریداری کرد که نیروی هوایی ایران را به قدرت اول در جنوب غرب آسیا تبدیل کرد. وی اولین پارک‌های ملی و جنگل‌های دولتی را بنیاد نهاد و دستور داد به منظور حفاظت از آب، حیوانات و محیط‌ زیست اقدامات سختگیرانه‌ای صورت گیرد.

نباید تعجب کرد که ایران امروز به خانه ارواح مانند شده‌است. مردی که ایران مدرن را بنا نهاد دیگر در خانه نیست، اما حضورش همچنان حس می‌شود. شاید این سخن برای انقلابیونی که به‌جای او در ایران به قدرت رسیدند خوشایند نباشد، اما ایران امروز نه تنها به آن‌ها بلکه به شاه نیز تعلق دارد.