زمان و حکایت ؛ پیرنگ و حکایت تاریخی ؛ سلفون

زمان و حکایت

نویسنده: پل ریکور
مترجم: مهشید نونهالی
ناشر: گام نو
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 400
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1383 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

کتاب اول ؛ پیرنگ و حکایت تاریخی

پل ریکور یکی از برجسته‌ ترین فیلسوفان هرمنوتیک دوران معاصر است. زمان و حکایت، مشتمل بر سه کتاب مستقل، اثر محوری اوست. دل ‌مشغولی اساسی، در تمامی آثار این اندیشمند برجسته، فهم هستی از دریچه‌ ای تازه یعنی از دریچه‌ ی تأویل متن است.

بدین‌ روی در زمان و حکایت، نگاه فلسفی به نقاط تلاقی ادبیات و فلسفه، تحلیل امکانات و ظرفیت ‌های حکایت از رهگذر تأمل در مقوله‌ های زمان، و کاوش در باب نوآوری معناشناختی به‌مدد استعاره شاکله ‌های اساسی این اثر بزرگ است. در طول این مباحثه رشته‌ها ی بسیاری مطرح می‌شود، ازجمله پدیده‌ شناسی زمان، تاریخ‌ نگاری و نظریه‌ ی حکایت داستانی.

تقدم فهم روایی در راسته ی معرفت شناسی، بدان گونه که در فصل بعد در برابر داعیه های عقل گرایانه ی روایت شناسی از آن دفاع می شود، تنها در یک صورت تایید و حفظ می شود، این که نخست دامنه ای چنان درخور برایش قائل شوند که بتوان آن را نسخه ی اصلی یی به شمار آورد که روایت شناسی داعیه ی شبیه سازی اش را دارد.

باری این کار ساده ای نیست: نظریه ی ارسطویی پیرنگ در دورانی به ذهن درآمد که فقط تراژدی و کمدی و حماسه « نوع ها » ی پذیرفته و درخورِ انگیختنِ تفکر فیلسوفان بود. اما در دل نوع تراژدیایی و فکاهی یا حماسی خود سنخ های تازه ای پدیدار شده است و همین موجب تردید در این اندیشه می شود که نظریه ی پیرنگِ متناسب با آفرینش ادبیِ متقدمان هنوز هم برای آثار نویی مانند دن کیشوت یا هملت مناسب باشد. به علاوه، نوع های تازه ای پدید آمده اند، خاصه رمان، که عرصه ی ادبیات را به کارگاه وسیع آزمایش تبدیل کرده اند، کارگاهی که دیر یا زود هرگونه قرارداد مرسومی از آن حذف شده است.

پس این سوال پیش می آید که شاید بُرد پیرنگ مقوله ای همان قدر محدود و شهرت آن مقوله ای همان قدر منسوخ شده باشد که رمان پیرنگ دار. حتا موضوع فراتر از این است و تحول ادبیات به پدیدارساختن سنخ های نویی درون نوع های قدیم و نوع های تازه ای در پیکر قالب های ادبی محدود نمی شود. به نظر می آید که ماجرای ادبیات طوری است که آن را به سوی درهم ریختن محدوده ی خودِ نوع ها و به سوی اعتراض به اصل نظم که ریشه ی صورت ذهنی پیرنگ است می کشاند.

امروزه، مسئله ی مورد بحث ارتباط میان این یا آن اثر خاص و هر الگوی مثالیِ مورد قبول است.  آیا، هم زمان با ازمیان رفتن حدود اساسی ترین تمایز، یعنی تمایز ترکیب تقلیدی در میان همه ی وجوه ترکیب، پیرنگ نیز در حال ناپدیدشدن از افق ادبیات نیست؟

در زمان و حکایت 1، ریکور با ارائه‌ ی دو مقدمه‌ ی مستقل، یکی نظریه‌ ی زمان قدیس آوگوستینوس و دیگری نظریه‌ ی پیرنگ ارسطو، مدافع این نظریه است که حکایت شامل سه بُعد تقلیدی است در ارتباط با زمان زیسته، زمان خاص پیرنگ و زمان خوانش. زمان ‌مندی تجربه ‌ی بشری و حکایت‌شدن این زمان منجر به تلاقی شیوه‌ ی تاریخی و شیوه‌ی داستانیِ حکایت می ‌شود. این چهارچوب کلی در این کتاب برمبنای حکایت تاریخی مطرح شده است.