گمشده لب دریا ؛ تاملی در معنی و صورت شعر حافظ

گمشده لب دریا

نویسنده: تقی پورنامداریان
ناشر: سخن
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 514
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1
 

مروری بر کتاب 

تاملی در معنی و صورت شعر حافظ

شعر حافظ خواننده را در مسیر مستقیم یک اندیشه یا عاطفه‌ی معین، خواه زمینی و خواه آسمانی هدایت نمی‌کند؛ او را در میان حقیقت و واقعیت و بود و نمودهای گوناگون این دو سرگردان می‌کند. کلام حافظ نه اسیر حال و هوای عارفانه می‌شود و نه تن به اسارت قیل و قال مفاهیم مادی و مجازی می‌دهد. کلام او، چون خود انسان، انسان طبیعی، هم واجد بعد مادی و جسمانی است و هم بعد الهی و روحانی. شرح شعر حافظ، مثل عشق از هر زبان که می شنوی، نامکرر است...

موضوع کتاب تأملی در معنا و صورت شعر حافظ است که نویسنده ی آن، تقی پورنامداریان، با تأملی دیگر و رویکردی جدید، آن را موشکافی کرد ه است، «لطایف و ظرایف» ویژگی های شعر حافظ یا همان به گونه ای که خواننده با نکات و دقایق و مطالب متنوع و گاه متفاوت با آنچه تاکنون درباره ی حافظ گفته و نوشته شده است، رو به رو می شود. 

کتاب را به روایتی می توان شرحی فشرده بر گزیده ای از ابیات و غز ل های دیوان حافظ دانست؛ زیرا نویسنده در جای جای کتاب و گاه به مناسبتِ بحث های مختلف به شرح و تأویل ابیات فراوانی پرداخته است. تعدادی از ابیات ش رح شده از نوع ابیاتی است که به قولی بحث انگیز یا دیریاب شناخته شده و تعدادی دیگر نمونه هایی از ابیاتی که نمودار ظرایف و لطایف شعر حافظ است و نویسنده ی کتاب سعی کرده آن ظرایف و لطایف را با رویکردی گاه متفاوت بازنمایی کن د. شارح در این کتاب -که شباهتی به شروح گزیده و کامل دیوان حافظ که پیش از آن نوشته شده است ندارد - روشی را پی می ریزد تا خواننده به کمک آن بتواند دیگر ابیات و غزل های دیوان حافظ را نیز با این شگرد جدید شرح کند و لطایف و نکات آ ن ها را دریابد .

یکی از راهکارهایی که بر آن تأکید شده ، توجه به سلسله معانی ابیات در طول غزل است . نویسنده در مقدمه (ص نه ) تأکید کرده است که مشکل شعر حافظ را تنها می توان با دریافت سلسله روابط پنهان موجود در معانی ابیات غزل دریافت و حل کر د. در تشریح روش تأویل و تفسیر ابیات نیز گفته شده که چون حافظ دقایق بسیار و حجم وسیعی از معنا را در ظرف تنگ غزل گنجانده که برخی مانند ایهام و تناسب زودیاب تر است و برخی سخت بدیع، باریک و پنهان و دیریاب؛ بنابر این، شارح نباید از ترس متهم شدن به خیالبافی و شیوه ی غیرعلمی از کوشش برای یافتن ای ن گونه ظرایف که بسیار دقیق و مکتوم هستند، بازبماند و باید با پذیرفتن خطر در شعر حافظ غور کند وگرنه برگزیدن راه سلامت در برخورد با شعر حافظ تنها به پدید آمدن شروحی منجر می شود که در آن ها تنها به شرح لغات و اصطلاحات و تلمیحات و صنایع ادبی بسنده شده است در واقع، مشکل اغلب شروحی که تاکنون بر شعر حافظ نوشته شده، این است که نه
تنها به کشف روابط معنایی و پنهانی میان ابیات توجه نشده، بلکه در اغلب موارد ذهنیت شارح در تأویل بر شعر تحمیل شده است.

همین گفته خود روش شرح یا تأویل و تفسیر نویسنده را در کتاب تبیین می کند. این روش نو و رویکرد متفاوت در تأویل و تفسیر، عملاً در شرح نخستین غزل دیوان حافظ و گزیده ای از ابیات نشان داده شده است.

فهرست

1. معنی و زمینه های آن در جهان شعر حافظ
2. صورت و ظرایف هنری در شعر حافظ
3. ساختار؛ پیوند معنایی، تأویل
4. شعر کلاسیک و شعر حافظ، گفت وگو با متن و تأویل
5. تفسیر و تأویل نخستین غزل دیوان؛
مآخذ و یادداشت های نویسنده
فهرست راهنمای مطالب مورد بحث
فهرست اعلام
فهرست نام کتاب ها