نثر فارسی معاصر

نثر فارسی معاصر

نویسنده: ایرج افشار
مقدمه: سعید نفیسی
ناشر: معرفت
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 275
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1330 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو  ؛ عطف کتاب سائیدگی دارد

مروری بر کتاب 

منتخباتی از بهترین آثار مورخین و محققین نامی ایران از صدر مشروطیت تا معاصر

به ضمیمه گراور و شرح زندگانی هر یک

کتاب حاضر که با یادداشت استاد سعید نفیسی آغاز می شود و با نمونه ای از کارهای تحقیقی سخنور هنرشناس دکتر خانلری پایان می پذیرد مجموعه ایست مشتمل بر نمونه هایی از تحقیقات و تتبعات ادبی و تاریخی دانشمندان سی سال اخیر (کتاب در سال 1330 منتشر شده است) با عنوان نثر فارسی معاصر که منتخباتی از بهترین آثار مورخین و محققین نامی ایران از صدر مشروطیت تا معاصر را شامل می شود....

نهضت مشروطه خواهان ایران در چهاردهم مرداد ماه ۱۲۸۵ به پیروزی رسید و بر تمامی بخش‌های جامعه تاثیر گذاشت و ادبیات فارسی را چنان دستخوش تغییر و تحول کرد که امروزه در طبقه‌بندی سبک‌ها و دوره‌های ادبی، دوره‌ای مستقل با عنوان «ادبیات مشروطه» قابل مطالعه و تحقیق است.

نثر این دوره مشروطه را بدین شرح طبقه‌بندی کرد:

۱) روزنامه‌نویسی و طنزنگاری به سبب حساسیت‌ فضای سیاسی در سال‌های اول مشروطه، کمتر نویسنده‌ای دست به کار نوشتن کتاب می‌زد و اکثر آنها مطالب خود را در قالب مقاله در روزنامه‌ها منتشر می‌کردند. روزنامه‌های بی‌شماری در این دوره انتشار یافتند که در آنها بیشتر مطالب سیاسی، اجتماعی و بعضاً علمی منتشر می‌شد که جنبه ی اطلاع‌رسانی داشت.

برخی از این روزنامه‌ها علاوه بر اخبار و مقالات سیاسی، پاره‌ای از اشعار و آثار ادبی را نیز درج می‌کردند. از روزنامه‌های مهم ادبی این سال‌ها می‌توان «صور اسرافیل» را نام برد که با مدیریت جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم خان تبریزی در تهران منتشر شد و با مقالات دهخدا به شهرت رسید. از دیگر نشریه‌های مهم این دوره «نسیم شمال» به مدیریت و نویسندگی سید اشرف‌الدین حسینی گیلانی است که سراسر منظوم بوده و با لحنی طنزآمیز همه چیز و همه کس را مورد انتقاد قرار می‌دهد. 

۲) رمان نویسی رمان‌نویسی به شیوه جدید در ادبیات کلاسیک فارسی سابقه‌ای ندارد و این نوع ادبی نیز محصول یک قرن گذشته است. پیش از انقلاب مشروطه، نویسندگان ایرانی نوشتن رمان به مفهوم امروزی را از طریق ترجمه رمان‌های تاریخی غربی آموختند و نوشتن رمان‌هایی شبیه به آنها را آغاز کردند. در عصر مشروطه بیشترین رویکرد نویسندگان به رمان‌های تاریخی بود؛ چرا که از سویی نوعی باستان‌گرایی و روحیه ی کاوشگرانه در شناخت هویت گذشته میان آنها حاکم بود و از سوی دیگر، به دلیل اوضاع سیاسی نوشتن رمان تاریخی خطر کمتری در بر داشت از این رو اهتمام به نگارش رمان تاریخی و رمان های اجتماعی سطحی در قیاس با کار پرخطر روزنامه‌نویسی یا نوشتن رمان سیاسی توام با امنیت تلقی می‌شد و چنین است که در دوره مورد بحث ما نیز جز تعدادی رمان تاریخی رمان دیگری نوشته نشد. به این ترتیب از میان رمان‌نویسان مطرح و آثار آنها در دوره ی مشروطه می‌توان به این افراد اشاره کرد: محمدباقر میرزا خسروی (۱۲۶۶-۱۳۲۸ق) که رمان شمس و طغرا را در سه جلد تالیف کرد که این اثر در میان رمان‌های تاریخی صدر مشروطه از نظر زبان و مضمون بی‌نظیر است. نویسنده در نگارش این رمان با پیروی از نثرنویسان قدیم مصرع‌ها یا بیت‌هایی را به مناسبت موضوع در نثر خود گنجانده که به ملاحت و زیبایی اثر او افزوده است. او چند اثر دیگر نیز دارد که هیچ یک به ارزش و اهمیت رمان مفصل او نرسیده است.

میرزاحسن خان بدیع (۱۲۵۱-۱۳۱۶ش) از دیگر رمان‌نویسان عصر مشروطه است و دو اثر مشهور او شمس‌الدین و قمر و داستان باستان در این سال‌ها انتشار یافتند. او در نوشتن رمان‌هایش نثری ساده و روان داشت که به نثر روزنامه‌ای مشروطه نزدیک است. عبدالحسن صنعتی زاده کرمانی (متولد ۱۳۱۳ق) با نوشتن دو رمان دام گستران یا انتقام خواهان فروک و داستان مانی نقاش به شهرت رسید که البته برخی از محققان در انتساب این آثار به او تردید کرده‌‌اند.

۳) نمایشنامه نویسی نمایشنامه‌‌نویسی نوع ادبی جدید به شمار می‌رود و در ادب کهن ایران به شیوه غربی سابقه‌ای ندارد. در دوره ناصرالدین شاه رفت‌وآمد ایرانیان به اروپا به نحوی چشمگیر افزایش یافت و تعدادی از ایرانیان هنردوست به محافل هنری و ادبی اروپایی راه یافتند و با چگونگی کار آنها از جمله اجزای نمایشنامه آشنا شدند و پس از بازگشت به ایران از یک سو به ترجمه و اجرای نمایشنامه‌های اروپایی پرداختند و از سویی دیگر بعضی از بازی‌های فکاهی را نگاشتند و به نمایش گذاشتند.

اولین کسی که در ایران به نوشتن نمایشنامه‌ فارسی پرداخت میرزا آقا تبریزی بود که سه نمایشنامه ی کوتاه تالیف کرد این سه نمایشنامه به سبب انتشار بخشی از آنها درصدر مشروطه تنها نمونه ادبیات نمایشی در این دوره محسوب می‌شود، روایت این نمایشنامه‌ها از طریق گفت‌وگو صورت می‌گیرد و زبان آنها مانند نثر داستانی قبل از مشروطه ساده، روان، بی تکلف و عوام فهم است.