منشات خاقانی

نویسنده: افضل الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی
مصحح : محمد روشن
ناشر: فرزان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 800
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1362 - دوره چاپ: 2

کمیاب  - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ لبه روکش زدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب 

یکی از آثار برجسته خاقانی که تا حدود زیادی، ناشناخته مانده، منشآت اوست. خاقانی در منشآت، شصت نامه را به شاهان، درباریان، بزرگان و علمای دین، فرماندهان نظامی، لشکری و خویشاوندان نگاشته که در کتاب حاضر، شرحی بر پانزده نامه از شصت نامه عرضه شده است. این نامه‌ها که مجموعه‌ای از نثر زیبای مصنوع فارسی را تشکیل می‌دهند، حاوی نکاتی ارزشمند درباره مسائل حکومتی، اعتقادی، اجتماعی و سیاسی است. برخی از عناوین این مجموعه عبارت است از: نامه به شمس‌الدین؛ نامه به هر دو داماد خود؛ نامه به وحید‌الدین و... همچنین، شرح لغات، اصطلاحات، ترکیبات و جملات دشوار هر نامه، در پایان هریک آورده شده است."

افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی متخلّص به خاقانی (۵۲۰ قمری در شَروان - ۵۹۵ قمری در تبریز) از جملهٔ نامدارترین شاعران ایرانی‌تبار و بزرگ‌ترین قصیده‌سرایان تاریخ شعر و ادب فارسی به‌شمار می‌آید. از القاب مهم وی حَسّان العجم است. آرامگاهش در شهر تبریز است. 

افضل‌الدین بدیل بن علی خاقانی حقایقی شَروانی در سال ۵۲۰ (قمری) در شهر شَروان به دنیا آمد. تاریخ تولد او از اشاره‌های موجود در دیوان به دست آمده است. پدرش نجیب‌الدین علی مروی درودگر بود. مادر او مسیحی نسطوری بود که به اسلام گرویده بود. عمویش کافی‌الدین عمر طبیب و فیلسوف بود و خاقانی تا بیست و پنج سالگی در سایهٔ حمایت او بود و در نزد او انواع علوم ادبی و حکمی را فرا گرفت. چندی نیز در خدمت ابوالعلاء گنجه‌ای شاعر بزرگ معاصر خود که در دستگاه شروانشاهان به سر می‌برد، کسب فنون شاعری کرد. پس از آنکه ابوالعلاء وی را بخدمت خاقان منوچهر شروانشاه معرفی کرد لقب «خاقانی» بر او نهاد. از ان پس خاقانی نزدیک به چهل سال وابسته به دربار شروانشاهان و در خدمت منوچهر شروانشاه، و پسر و جانشین او اخستان شروانشاه بود.

در حدود سال ۵۵۰ به امید دیدار استادان خراسان و دربارهای مشرق روی به عراق نهاد و تا ری رفت. در آنجا بیمار شد، و والی ری او را از ادامه سفر بازداشت و خاقانی مجبور به بازگشت به «حبسگاه شروان» گشت. پس از مدتی توقف در شروان به قصد حج و دیدن امرای عراقین از شروانشاه اجازهٔ سفر گرفت و در زیارت مکه و مدینه چندین قصیده سرود. در حدود سال ۵۵۱ یا ۵۵۲ سرگرم سرودن مثنوی تحفهالعراقین بود. در راه سفر به بغداد، از ایوان مدائن گذر کرد و قصیدهٔ غرای خود را در باره آن ساخت.

منشآت خاقانی نامه‏ های افضل الدین بدیل بن علی خاقانی است که در آن‏ها خانواده، اقوام، صدور و بزرگان، امیران و شهریاران را مخاطب ساخته است. این نامه‏ ها حاوی اطلاعات سودمندی از اوضاع اجتماعی و سیاسی، عقاید و آداب و رسوم مردم قرن ششم هجری است. وسعت دانش، قدرت تخیل و تجسم، احاطه او بر سخن سبب شده که نثری متفاوت از نثر دبیران برگزیند.

فهرستی از لغات و ترکیبات، فهرست احادیث و آیات و اشعار خاقانی در پایان کتاب آمده است. دکتر محمد روشن از پنج نسخه برای تصحیح این نامه‏ ها بهره برده و نسخه اساس آن را نسخه «لالا اسماعیل» متعلق به قرن نهم هجری قرار داده است. پیش از این، نامه های خاقانی به صورت مجموعه (به تصحیح دکتر ضیاء الدین سجادی) و به طور پراکنده در مجله ارمغان به چاپ رسیده بوده ولی در این کتاب مجموع نامه‏های خاقانی در 5 نسخه گردآوری شده است.

این کتاب در سال 1349 پس از سیزده سال تحقیق و تصحیح، توسط دانشگاه تهران به طبع رسید و در سال 1362 چاپ دوم آن در نشر کتاب فرزان صورت گرفت.