مثنوی روز و شب

مثنوی روز و شب

نویسنده: حکیم نزاری قهستانی
تصحیح : نصرالله پورجوادی
ناشر: نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 104
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1385 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

حکیم سعدالدین نزاری قهستانی (645-721)، شاعر شناخته‌شدهٔ بیرجند، پنج مثنوی کوتاه و بلند سروده که فقط یکی از آن‌ها در ضمن دیوان او به چاپ رسیده است.

مثنوی روز و شب که به بحر متقارب، بر وزن حدیقهٔ سنایی سروده شده، مناظره‌ای است به زبان حال میان شب و روز. مانند اغلب مثنوی‌های داستانی، مثنوی نزاری نیز با ابیاتی در توحید و ستایش باری‌تعالی و نعت پیامبر اکرم (ص) آغاز می‌شود؛ سپس شاعر به مدح شمس‌الدین علی شاه نیمروز می‌پردازد و آن‌گاه سبب نظم مثنوی را بیان می‌کند. به‌دنبال گفت‌وگوی روز و شب با واسطهٔ باد صبا، شاعر باز هم به شاه اظهاربندگی می‌کند و سپس حکایتی رمزی دربارهٔ قطب‌الدین حیدرزاده می‌آورد و از بخت بد و بی‌دولتی خود می‌نالد.

مثنوی نزاری، مانند اغلب مثنویهای داستانی، با ابیاتی در توحید و ستایش باری تعالی و نعت پیامبر اکرم(ص) آغاز می‌شود و سپس شاعر به مدح ممدوح خود شمس‌الدین علی‌شاه نیمروز و پسرش شاهزاده تاج‌الدین ابوالمعالی محمّد بن علی می‌پردازد (ابیات ۷۳-۴۵) و آنگاه سبب نظم مثنوی را بیان می‌کند. به دنبال گفت‌وگوی شب و روز با واسطه باد صبا، شاعر باز هم به شاه اظهار بندگی می‌کند و سپس حکایتی رمزی درباره قطب‌الدین حیدرزاوه می‌آورد و از بخت بد و بی‌دولتی خود می‌نالد و به شاه می‌گوید که اگر او اجازه دهد توبه می‌کند و گوشه‌نشین می‌شود. در خاتمه، شاعر تاریخ سرودن مثنوی و تعداد ابیات آن را ذکر و بار دیگر شاه را دعا می‌کند.

از مقالت ملالت افزاید
قصه گرمختصر کنم شاید
یک دو بیت ار بود پسنده شاه
بس بود قصه می کنم کوتاه
نوبهاری به ماه نیسانی
نظم کردم جمادی الثانی
جشن نوروز بر مبارک فال
تسع و تسعین و ستمایه ز سال
ساختم از پی دل افروزی
تحفه ای حالیا به نوروزی
کرده ام همچو چشمه حیوان آب
روشن ز خاک تیره روان آب
و خاکش به عشق بسرشته
بیت بیتش به رمز بنوشته
بیتها جمله پانصد و پنجاه
چون بروج فلک پر انجم و ماه
نظر رأفت شهنشاهی
آنک دارد ز غیب آگاهی
دارم امید آنکه بپذیرد
لطف خود دستیار من گیرد
دولت شاه باد پاینده
تیغش از خصم سر رباینده
دایم از تخت و بخت برخوردار
دوستان شاد و دشمنان بردار
سدّ عمرش چو قاف مستحکم
روز و شب سال و مه خوش و خرم
ختم شد بر دعای دولت شاه
والسلام على رسول الله