قلندر شهر عشق

قلندر شهر عشق

نویسنده: محمد بقائی ماکان
ناشر: اقبال
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 350
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

سیزده خطابه و گفتمان درباره علامه اقبال

كنفرانس جهاني اقبال شناسي از اول تا سوم ارديبهشت ۱۳۸۲ با حضور برجسته ترين اقبال شناسان جهان در لاهور پاكستان به همت «اقبال آكادمي» پاكستان برگزار شد. در اين كنفرانس كه توسط رئيس جمهوري پاكستان افتتاح شد، هر يك از اقبال پژوهان گزارشي از فعاليت هاي اقبال شناسي كشور خود را ارائه دادند. آنچه در زير مي آيد فشرده اي است از گزارشي كه محمد بقايي (ماكان) در اين كنفرانس درخصوص اقبال شناسي در ايران ايراد داشت.

دكتر ماكان با تاليف مجموعه بيست جلدي «بازنگري آثار و افكار اقبال» كه مشتمل بر هفت هزار صفحه تاليف و ترجمه درباره اين انديشمند ايران دوست است، از كوشاترين چهره هاي اقبال شناسي به شمار مي آيد.

...شصت و پنج سال پيش كه اقبال به جاودانگي پيوست، نام و نشاني از وي در ايران نبود و جزو افرادي معدود كه تعدادشان از انگشتان دست تجاوز نمي كرد، كسي نمي دانست كه فرزانه اي به نام محمد اقبال لاهوري با سرودن نه هزار بيت شعر حكيمانه فارسي، آتش فرو مرده ادب فارسي را كه مي رفت در شبه قاره بدل به خاكستر بشود بار ديگر شعله ور كرد. آوازه او در جهان، ابعاد مختلف دارد ولي در ايران بيشتر به واسطه شعرش شهرت يافته است.

نخستين مقاله اي كه در معرفي اقبال در ايران به چاپ رسيد از دانشمند ايراني سيدمحمدعلي داعي الاسلام بود با عنوان «اقبال و شعر فارسي» كه بسيار مورد توجه بزرگان ادب فارسي قرار گرفت. پس از آن شادروانان سعيد نفيسي و محيط طباطبايي كه با اقبال مكاتبه نيز داشته اند مقالاتي درباره وي نگاشتند. تاريخ نامه هاي اقبال به سعيد نفيسي ۲۶ اوت، و ۱۴ نوامبر ۱۹۳۲ است.

سروده هاي اقبال با معرفي و ستايش بزرگاني نظير بهار، دهخدا، مينوي، معين، حبيب يغمايي، صادق نشأت، صورتگر، خطيبي و ديگران مورد توجه ايرانيان قرار گرفت كه ذكر تفصيلي يكايك آنها از حوصله اين گزارش بيرون است. آثار فارسي اقبال در مدتي اندك كه شايد به بيش از سه دهه نمي رسد، يعني از زماني كه نخستين مقالات درباره وي در مطبوعات ايران به نگارش درمي آيد، و نخستين مجالس سخنراني براي معرفي آثارش تشكيل مي شود از چنان شهرت و محبوبيتي در ايران برخوردار مي گردد كه اقبال در سال هاي پيش از انقلاب معروفيتي همسنگ بزرگترين شاعران زبان فارسي نظير مولوي و حافظ و سعدي مي يابد. امروز ممكن است در شهرهاي دورافتاده كشور باشند كساني كه سنايي و جامي و فخرالدين عراقي را بعد از گذشت قرن ها به درستي نشناسند و يا اصلا نشناسند، ولي كمتر كسي است كه در ايران، پس از گذشت فقط چند دهه، نداند كه اقبال شاعر و انديشمندي است از مردم پاكستان كه نامش بوي ايران را مي دهد.

چهره هاي مشخصي كه اين رايحه را در پيش از سال ۵۶ در ايران پراكندند و آثاري مستقل در مورد اقبال در قالب تاليف و يا ترجمه پديد آوردند عبارتند از:
شادروانان مجتبي مينوي، غلامرضا سعيدي، محمدتقي مقتدري، علي شريعتي، احمد آرام و اميرحسين آريانپور. نخستين اثري كه درباره اقبال، چهار سال پس از فوت وي در ايران به سال ۱۳۲۶ منتشر شد، كتابي است كم ورق از مرحوم محمدتقي مقتدري تحت عنوان «متفكر و شاعر اسلام».

آثاري هم به طور اتفاقي پيش از انقلاب درباره اقبال و آثار وي از برخي محققان و ادب دوستان انتشار يافت كه درواقع نگاهي گذرا و معرفي گونه به شعر اقبال و شيوه تفكر او بوده است كه پديد آورندگانش داعيه اقبال شناسي هم نداشته اند، نظير كتابي كه آقاي اسلامي ندوشن تحت عنوان «ديدن دگرآموز» گرد آوردند، يا مقالاتي كه از شادروانان علي محمد رجايي خراساني و يا غلامحسين يوسفي در مجموعه هايي به چاپ رسيده است.

تمامي اين تلاش هاي پر ارج پيش از انقلاب اسلامي، گرچه تحت عنوان «اقبال شناسي» جاي مي گيرد، ولي مبين ابعاد مختلف شخصيت اقبال نيست. آنچه در اقبال شناسي قبل از انقلاب كاملاً محسوس است توجهي است كه تنها به شعر او، و تا حدي به فلسفه خودي مي شود و محققان ايراني (به استثناي شادروان شريعتي) گام در نهانخانه تفكر اقبال نمي گذارند. ترجمه هايي كه از آثار اقبال صورت مي گيرد بدون توجه به زمينه هاي ذهني و شيوه تفكر اقبال است.

كتاب Reconstruction of Religious Thougth «احياي تفكر ديني» ترجمه مي شود، حال آنكه مقصود اقبال از Reconstruction بازسازي و باز فهمي است، نه Revival. به همين نسبت در ديگر برداشت هايي كه از آثار وي شده به دليل همين عدم آشنايي خطاهاي بزرگ راه يافته. از جمله نوع تلقي وي از مفهوم خدا، وطن، جامعه، جوانان، هنر، عرفان، شعر و بسياري موضوعات ديگر كه در آثار وي مطرح شده است.

فهرست

در خلوت مکیده لاهور
اقبال روشنفکر و مذهبی
نظام آرمانی اقبال
بازسازی اندیشه دینی محور حیات معنوی اقبال
نوای شیرازی از جسم کشمیری
جناح، تجسم وطن خواهی اقبال
نوگرائی دینی اقبال و عرفان شریعتی
اقبال و گفتگوی تمدن ها
ناگفته هایی درباره اقبال
اقبال و هسه
و....