فهرستواره کتابهای فارسی ؛ چهار جلدی

فهرستواره کتاب های فارسی 

نویسنده: احمد منزوى
ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 3300
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1376 ~ 1374 - دوره چاپ: 1

کیفیت : درحد نو ~ نو ؛ جلد چهارم گالینگور

مروری بر کتاب

فهرستواره، در واقع، يك سرشماري است از كتاب‌هاي فارسی، يا به تعبيري «فهرستِ فهرست‌ها» كه گام نخست برای تدوين كتابنامه كتاب‌هاي فارسی است. اين سرشماري از هر آنچه بتوان بر آن يك اثر مكتوب نام نهاد، صورت گرفته است: كتاب‌هاي مشخص و معنون، رساله‌هاي كوتاه، ديوان‌هاي مشخص و معنون، اجزاي ديوان‌ها از درون مجموعه‌ها و جُُنگ‌ها؛ مانند «ترجيع‌بند» و «رباعي» و چند «غزل» و يا «رباعي» و گنجاندن اين اجزاي پراكنده از يك ديوان و يا سروده‌هاي باقي‌مانده از يك سراينده را به زير يك عنوان تا آسان‌تر در دسترس مراجعه‌كنندگان قرار گيرد.

برای اين سرشماري، شماري از منابع كتابشناسی و فهرست‌ها تورّق شده و آگاهي‌هاي لازم برای آن سرشماري از سطر به سطر بيرون كشيده شده و می‌شود. اين آگاهي‌ها بر برگه‌هایی مناسب با ذكر منبع نوشته شده و می‌شود و برگه‌ها بر حسب الفبا در نام كتاب‌ها و قفسه‌ها جاي گرفته و می‌گيرد. فهرستواره كتاب‌هاي فارسی حاصل ادغام اين برگه‌هاست.

گستره فهرستواره از آغاز پيدايش زبان فارسی دري تا پايان چاپ سنگي است؛ دوره‌اي كه زبان فارسی جزو زبان‌هایی بوده كه در بناي فرهنگ و تمدّن امروز جهان بنيادي‌ترين سنگ‌ها را بر جاي گذاشته است. كتاب‌ها و نگاشته‌هاي اين دوره است كه از اصالت ايراني بهره داشته است و بررسی دوره‌هاي پسين به ديگران واگذار شده است.

فهرستواره كتاب‌هاى فارسى حاصل كنار هم نهادن برگه‌هايى است كه هر برگه از دو قسمت تشكيل مى‌شود:

الف: مدخل
هر عنوان يا مدخل، درحد كمالش، در اين كتاب شش مطلب را دربر دارد:
1-نام كتاب، 
2-نام نگارنده يا مترجم، 
3-تاريخ نگارش يا ترجمه، 
4-موضوع، 
5-بخش‌بندى كتاب، 
6- سرآغاز. 
اين آگاهى‌هاى شش گانه در واقع بخش كتاب‌شناسى هر مدخل از فهرستواره را دربر دارد.البته مؤلف اذعان مى‌كند كه به جهت محدوديت امكانات و توانايى نویسنده، كمتر مى‌توان همه اطلاعات ششگانه پيش گفته را در همه مدخل‌ها يافت.

ب: منابع

پس از آوردن آگاهى‌هاى شش گانه، منابع(آدرس‌ها) يكى از هدف‌هاى اصلى فهرستواره است و مى‌توان گفت كار اصلى فهرستواره گردآورى همين منابع است و تعيين جاهايى كه كتابى فارسى در آنجا معرفى شده است.منابع در سه گروه، به ترتيب دنبال يكديگر جاى داده شده است: 
1- كتابنامه‌ها، تذكره‌ها، مجله‌ها، 
2-فهرست‌هاى چاپ درون ايران، 
3-فهرست چاپ بيرون از ايران.

یکی از طرحهایی که مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی از ابتدای کار، در زمرۀ برنامه‌های خود داشت، تدوین فهرستی تحقیقی دربرگیرندۀ کتابهای سراسر جهان اسلام، از آغاز دعوت اسلامی تا پایان قرن 13 ق، بود.اجرای این طرح سالها پیش شروع شد و هزاران برگه نیز فراهم آمد تا اینکه در زمستان 1369 خ، استاد احمد منزوی طرح کتاب‌نامه‌ای دربرگیرندۀ همۀ آثار مکتوب فارسی، شامل کتابها، رساله‌ها و نامه‌ها ـ از کهن‌ترین آثار تا پایان چاپ سنگ ـ را به این مرکز ارائه کردند که برحسب موضوع، و هر موضوعی به ترتیب الفبایی نام اثر تنظیم شود.

این کار را ایشان از 1361 خ، در پاکستان در «مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان» آغاز کرده بودند، ولی به علت رنجوری و تنگی محیط تحقیق، امکان ادامۀ کار را در پاکستان و هند نداشتند؛ از این رو، چون می‌خواستند از امکانات مالی و فنی و علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی بهره گیرند، اجرای طرح خود را به این مرکز پیشنهاد کردند.

این مرکز پس از بررسیهای لازم چون طرح ایشان را در راستای برنامۀ تدوین فهرست موردنظر خود دید، آن را به عنوان بخشی از کل طرح پذیرفت.برگه‌هایی که در اسلام‌آباد پاکستان فراهم شده بود، به تهران منتقل گردید و در اختیار ایشان قرار گرفت تا به همراهی گروهی از پژوهشگران جوان این مرکز ـ که نام برخی از آنان در پیشگفتار استاد بر مجلد یکم و این مجلد فهرستواره آمده است ـ طرح خود را دنبال کنند.

فهرست

جلد یکم، شامل بخشهای سفرنامه، جغرافیا، داستانها، تاریخ جهان. سال 1374
جلد دوم، دربرگیرنده بخشهای تاریخ ایران، تاریخ شبه قاره هند. سال 1375 
جلد سوم، بخشهای تاریخ پیامبران و امامان، زندگینامۀ سرایندگان، زندگینامه پیران و بزرگان سال1376
جلد چهارم، دربرگیرندۀ بخشهای ریاضی، دفترداری، ستاره‌شناسی و اختربینی. سال 1378