فضائل بلخ

فضائل بلخ

نویسنده:  عبدالله بن عمر صفی‌الدین بلخی
مترجم: عبدالله محمد حسینی بلخی , عبدالحی حبیبی
ناشر: بنیاد فرهنگ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 530
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1350 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ فاقد فرمان

مروری بر کتاب 

«فضائل بلخ» اثر شیخ الاسلام «ابوبکر عبدالله واعظ بلخی» فرآورده عصری است که دنیای اسلام، بعد از گسترش و گذشت شش قرن، در نتیجه فساد سازمان‌های اداری و حکومتی به انحطاط روحی و عملی گرفتار آمده بود که در نتیجه آن دستگاه خوارزمشاهیان در آسیای میانه و سازمان خلافت عباسیان بغداد هر دو یکی بعد از دیگری در مقابل هجوم مغولان از بین رفتند. این کتاب ده سال بعد از تالیف متن عربی، به دست مغولان از بین رفت. یکی از ارزش‌های کتاب حاضر این است که عوامل سقوط و انحطاط خوارزمشاهیان و عباسیان و صحنه‌های فساد اوضاع سیاسی و روحی را می‌تون از خلال آن مشاهده کرد. اثر حاضر به ترجمه کتاب «فضایل بلخ» با تصحیح و تحشیه «عبدالهی جیتی» اختصاص دارد. این تصحیح از روی نسخه کتابخانه ملی پاریس چاپ شغر صورت گرفته است.

شهر بلخ پیش از حملات مغولان در نتیجه حملات غزها صدمات زیادی دیده بود ولی همچنان مرکزیت علمی و اجتماعی خود را حفظ کرده بود؛ اما ده سال بعد از تألیف متن عربی این کتاب، این شهر به دست چنگیزیان به‌کلی از بین رفت. از ارزش‌های کتاب حاضر این است که عوامل سقوط و انحطاط را به‌وضوح می‌توان دید. اوضاع اجتماعی و سیاست بی‌بندوباری که زاده فسادهای گوناگون روحی و مادی بود، مردم را به جعل و قبول افسانه‌ها و روایات شگفت برانگیخته بود تا این‌گونه نارسایی‌های مادی خود را تسکین نمایند. به‌طور مثال انتساب چنین قولی به پیامبر: «به خراسان شهری است که نام وی بلخ است و مر وی را چهار دروازه است و بر هر دروازه آن هفتاد هزار فرشته است که مر این شهر را محافظت می‌کنند تا روز قیامت».

ارزش دیگر این کتاب در این است که مدت 5 قرن پیش از خروج مغول، بلخ را به حیث پایگاه مهم قضا و فقه و حدیث در این بخش شرقی (بلخ) خلافت اسلامی ثابت می‌سازد، مخصوصاً بازگوی احوال و آثار و اعمال رجال علمی و صوفیان و متشرعان و محدثان و وقایع تاریخی است که در شناخت اوضاع فکری و اجتماعی بسیار مفید است. بلخ از آغاز فتوحات اسلامی یک پایگاه مهم نظامی در شرق خراسان محسوب می‌شد و علاوه بر رجال لشکری رجال علمی هم به این مناطق رفت‌وآمد داشتند.

بلخیان نیز در مراکز فقهی و فکری اسلامی آن‌وقت مانند حجاز، دمشق، کوفه، بصره، بغداد و دیگر بلاد ایران رفت‌وآمد داشتند و مبادی فکری و فرهنگی اسلامی را به بلخ انتقال دادند. اکثر رجال ذکرشده در این کتاب، صوفیان متشرع و فقیهان و راویان حدیث و ائمه بزرگ این علوم اسلامی‌اند که در تشکیل و انتشار آن دستی داشته‌اند؛ و به سعی آن‌ها فقه حنفی و حدیث و تفسیر در بلاد شرقی خراسان و ماوراءالنهر پرورش یافت. مؤلف فضائل بلخ، در تألیف کتاب خود بر سنت نویسندگان اسلامی در نوشتن تواریخ بلاد رفته، بدین معنی که بعد از نوشتن احوال هر شیخ، ازجمله 70 تن مشایخ، احادیثی را هم ذکر می‌کند.