فرهنگ تاریخی زبان فارسی ؛ بخش اول: آ ـ ب

نویسنده: گروه نویسندگان - پرویز ناتل خانلری
زیر نظر: احسان یارشاطر
ناشر: بنیاد فرهنگ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 730
اندازه کتاب: رحلی گالینگور - سال انتشار: 1357 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ جلد دوم به چاپ نرسید

مروری بر کتاب

خواست از «فرهنگ تاریخی» این است که با بهره از آن دریابیم هر واژه در کدامین روزگار از تاریخِ هزارواندی ساله‌ی زبان پارسی دری کاربرد داشته، در چه زمانی از میان رفته یا چِمش[=معنی‌اش] دگرگون شده، چه واژه‌ای در جای آن نشسته، نیز چه واژه‌هایی ساخته یا وام ستانده شده‌‌ و در زبان پارسی رواج یافته‌اند و این دگرگونیها برپایه‌ی چه رخدادهای تاریخی‌ای رخ داده‌اند. به دیگر سخن، فرهنگ تاریخی چونان شناسنامه‌ی هر واژه است.

استاد زنده‌یاد پرویز ناتل خانلری در پیشگفتار این فرهنگ درباره‌ی فرهنگ تاریخی و سودهای آن داد سخن داده‌اند و نیز درباره‌ی شیوه‌ی آماده‌سازی این فرهنگ به فراخور گفته‌اند.از کارهای عمده پرویز ناتل خانلری در بنیاد فرهنگ، طرح‌ریزی تألیف و انتشار «فرهنگ تاریخی زبان فارسی» بود.

در این نوع فرهنگ برخلاف روش رایج فرهنگ‌نگاری که مآخذ اصلی مورد استفاده در آن، فرهنگ‌های موجود است، مؤلفان نخست همه متن‌های موجود در زبان را به ترتیب تاریخی از پی هم قرار می‌دهند و واژه‌ها و معنی‌های گوناگون آنها را نه از روی فرهنگ‌های دیگر بلکه از متن‌ها بگیرند. بدین ترتیب روشن خواهد شد که هر واژه دست‌کم در زبان مکتوب از چه تاریخی وارد شده و هر یک از معنی‌های گوناگون آن از چه روزگاری بر جا مانده‌است. وجود چنین فرهنگی در هر زبان، شناسنامهه تاریخی یک‌یک واژه‌های آن زبان است و فایده‌های در دست داشتن چنین سندی برای زبان‌شناسان و ادیبان و محققان و شاعران چندان فراوان و گوناگون است که در آغاز کار نمی‌توان تمام آنها را پیش‌بینی کرد.

دکتر خانلری طرح تهیه فرهنگ تاریخی زبان فارسی را تهیه کرد و آن را در بنیاد فرهنگ ایران به موقع اجرا گذاشت. همکاران این طرح بزرگ را که تعدادشان انگشت‌شمار بود با تحقیق و تجسس بازشناخت و گروهی جوانان علاقمند را به این کار برگماشت. نخستین جلد فرهنگ تاریخی زبان فارسی در سال ۱۳۵۷ انتشار یافت. جلد دوم آن نیز به زیر چاپ رفته بود که با کناره‌گیری خانلری معلق ماند و به سرنوشت نامعلومی دچار شد.