جغرافیای تاریخی ولایت زاوه

جغرافیای تاریخی ولایت زاوه

نویسنده: محمدرضا خسروی
ناشر: آستان قدس رضوی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 477
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1366 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو  _ نو 

مروری بر کتاب

مصور

زاوه، نام قدیمی تربت حیدریه و هم‌اکنون نام روستایی در دهستان زاوه بخش مرکزی شهرستان زاوه استان خراسان رضوی ایران است. زاوه، نام کهن شهر تربت حیدریه، احتمالاً تا پیش از قرن نهم هجری بوده‌است، و از آن زمان به نام قطب‌الدین حیدر به تدریج تربت قطب‌الدین حیدر و بعدها تربت حیدری نام گرفت و سرانجام، به تربت حیدریه معروف شد.

تربت حیدریه یکی از شهرهای استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان تربت حیدریه است. وسعت شهرستان تربت حیدریه، حدود ۲۴ هزار کیلومتر مربع است و پایتخت زعفران جهان است.تربت حیدریه در ۱۴۵ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران است و ارتفاع آن ۱۳۳۳ متر از سطح دریا می‌باشد.

بر اساس باورهای افسانه‌ای ایرانیان بنای زاوه یا زو که نام امروزی آن تربت حیدریه می‌باشد در دوره پیشدادیان شاهنامه فردوسی وجود داشته و در آن زمان در این دیار پادشاه زو یا زوتهماسب با تورانیان مبارزه کرد.
بر اساس مطالعات تاریخی، اولین نشانه‌های زیست انسانی در زاوه به دوران ماقبل تاریخ بازمی‌گردد. پس از آن نیز زاوه یکی از آبادی‌های پر رونق در قلمرو پارتیان بوده‌است. در صحت این ادعا می‌توان گفت که بر اساس تواریخ، زاوه یکی از مناطقی بوده‌است که مورد لشکر کشی اعراب قرار گرفته‌است، که این خود دلیل خوبی بر قدمت و وجوداین شهر پیش از اسلام است.

پس از حمله مغول، این منطقه نیز از تاخت و تاز مغولان مستثنی نشد. اما به روایت آثار تاریخی، مردم این ناحیه مقاومت بسیاری در مقابل مغولان داشته‌اند. قتل‌عام مردم زاوه از اولین قتل‌عام‌های مغول در ایران بوده‌است و مردمان شجاع زاوه اولین کسانی بودند که در نیشابور علیه مغولان ایستادند. تحت تأثیر این واقعه بود که مجیرالملک رخی و ضیاء زوزنی از وزرای خراسانی که خود از برخاستگان همین منطقه بودند که پس از حمله مغولان و شکست از آنها همانند دیگر شهرهای ایران تسلیم شدند.

موید ثابتی در کتابی به نام تاریخ نیشابور تصویری از زاوه در این دوران را اینچنین به دست داده‌است: قبل از حمله مغول ولایت زاوه، مرکز حکومت نشین جلگه قرائی بوده‌است و نیز نخستین شهری بود که به دست مغولان ویران، و مردم آن قتل‌عام شده‌اند. طبق گفتهٔ یاقوت حموی تربت حیدریه یا همان زاوه یکی از آبادی‌های نیشابور بوده که از ۲۲۰ روستا تشکیل شده بود، یاقوت حموی زاوه را پیش از حمله مغول اینگونه توصیف کرده‌است:
زاوه بعد الواوالمفتوحه من رساتیق نیشابور، کورة من کورها مشتمل علی مأتین و عشرین قریه و قد حول من قراها الی الرخ و ربع الشامات و قصبتها، لبشیک. و نیز در کتبی مانند حدودالعالم، مرآت البلدان، حبیب السیر، اخبار افراد بشر از این ولایت به آبادانی و رونق یاده شده و در تمامی این کتب بر ویران ساختن آن به دست مغول مطالبی موجود است. همچنین در سال ۷۴۳ هجری در این منطقه جنگی میان دولت شیعه مذهب سربداران و دولت سنی آل کورت درگرفت. این نبرد از آن رو که تأثیر سیاسی و ایدئولوژیکی گسترده‌ای در منطقه شرق کشور داشته‌است از اهمیت خاصی برخوردار است. جرقه جنگ زاوه قتل شیخ حسن جوری بود.از آثار تاریخی زاوه می‌توان به خانه ملا عباس تربتی اشاره کرد.