سیری کوتاه در جغرافیای تاریخی تفرش و آشتیان

سیری کوتاه در جغرافیای تاریخی تفرش و آشتیان

نویسنده: مرتضی سیفی فمی تفرشی
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 340
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1361 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو

مروری بر کتاب 

مصور

نویسنده نگاهی جامع بر جغرافیای تاریخی این مناطق داشته و با ارایه اطلاعات مفید، خواننده علاقمند را از مراجعه به منابع مشابه بی­ نیاز می­ سازد.

 شهرستان تفرش . در شرق استان مرکزی واقع است . از شمال به شهرستان ساوه ، از مشرق به شهرستان قم ، از جنوب به شهرستانهای اراک و آشتیان و از مغرب به شهرستان اراک محدود می شود و مشتمل است بر دو بخش به نامهای مرکزی و فراهان ، شش دهستان ، و دو شهرِ فَرمَهین و تفرش (مرکز شهرستان ). 

آثار قدیمی و زیارتگاههای تفرش عبارت اند از: امامزاده احمد، از نوادگان امام موسی کاظم علیه السلام ، متعلق به سده نهم در آبادی کوهین ایوان ؛ قلعه مراد سلطان متعلق به دوره زندیه در بازرجان ؛ ویرانه های برج آقابیک در بازرجان ؛ امامزاده بی بی خاتون در آبادی فَرَسْمانه ؛ امامزاده بی بی / بی بی ستین در طرخوران / ترخوران ؛ مقبره عُزَیْر نبی ، متعلق به 957 در آبادی دینجرد/ دینگرد؛ و بقایای قبرهای قدیمی با سنگ قبرهای سفالی در آبادی کبوران 

پیشینه . برخی نام شهر تفرش را، به سبب آنکه در سده های قبل از اسلام و حتی پس از آن زردشتیان در آن سکونت داشتند، «گَبْرِش » به معنای «جایگاه آتش » می دانند و برخی نیز گفته اند که نام آن از نام بانی تفرش ، طبرش بن همدان یا به گفته بعضی آرش کمانگیر، گرفته شده است . نام تفرش در منابع به صورتهای طیرس ، طَبْرَش ، طبرس ، تبرس ، طبرتو، تپرش ، تبرش و طفرش آمده است

آشتیان مرکز شهرستان آشتیان در استان مرکزی است که از متعلقات عراق عجم بوده که مردمان آنجا مدتی بعد از شکست ساسانیان از اعراب نیز آیین زرتشتی داشته‌اند لذا نام این شهر تاریخی بنا به روایات تغییر یافته لفظ آتشدان است که در گذر تاریخ نام این مکان از آتشدان بر اثر رویدادهای مختلف به، ابرشتیجان، براشتیجان، سیجان، استجان، اشتیجان برگردانده شده است.... 

...آشتیان از شهرهای تاریخی ایران است چنان‌که نام این شهر در کتاب تاریخ قم نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی نوشته شده در سال ۳۷۸ هجری قمری ابراشتجان یا اشتجان آمده‌است. مؤلف کتاب مختصرالبلدان آشتیان را ابرشتیجان نوشته و نقل کرده‌اند که براثر زلزله ابرشتیجان کاملاً تخریب و بعد از آن آبادی مجددی بنا شده است و نام آن را به آشتیجان تغییر داده‌اند و چون مردم حرف (ج) را درگویش محلی به صورت خیلی خفیف به کار می‌بردند با گذشت زمان این محل به نام آشتیان مشهور شده است.

در تاریخ قم، آشتیان به صورتهای ا برشتیجان، براشتیجان، استجان، اشتیجان، سیجان آمده است و مرحوم دهگان در تاریخ اراک آورده است: «ابر به معنی فراز است و چون شهر جدید بر فراز ده مخروبه بنا شده ا بر آشتیجان نام نهاده‌اند.» ولی برخی نویسندگان معاصر صورتهای مختلف را که در تاریخ قم آمده است منطبق بر آشتیان نمی‌دانند. آشتیان مرکب ازمصوت بلند، آ، واژه ” یشتی “ و پسوند مکان ” ان “ است. یشتی واژه‌ای است اوستایی از ماده کلمه یسنا به معنی ستایش و نیایش و پرستش و فدیه و قربانی کردن، وجود آتشکده‌های متعدد در این منطقه که مهمترین آنها آتشکده وره بوده است نشانگر آنست که این شهر در گذشته پرستشگاه و جایگاه قربانی بوده است.

ویژگیهای تاریخی آشتیان از جمله شهرهای بسیار کهن ایران است که در گذشته جزء «ماد سفلی» یا «ماد بزرگ» بوده است و آثار و دژهای فراوانی از دوران ماد در این منطقه به چشم می‌خورد. اسامی اماکن آن ریشه اوستایی و پهلوی دارند. این اسامی و نیز شمار زیاد قلاع گبری و وجود آتشکده‌ها در این منطقه، مانند آتشکدهِ «فردجان و فراهان» ارتباط واژه آشتیان را با دین زرتشتی قوی می‌سازد. این منطقه توسط «مالک بن عام اشعری» فتح و مردم آن به دین اسلام گرویدند. در کتب جغرافیایی پس از اسلام، این شهر جزء ولایت کوهستان یا جبال یا عراق عجم آمده است. بنا به تفسیر دهگان این لغت (آشتیان) معرف معبد و قربانگاه است. ابن فقیه صاحب مختصرالبلدان رستاق ابرشتجان را با ۱۰ ده، از متعلقات همدان عنوان کرده و صاحب تاریخ قم آن را باشمول ۱۰ ده، از طموجهای قم برشمرده است.