تاریخ عالم آرای عباسی ؛ دو جلدی ؛ سلفون

تاریخ عالم آرای عباسی

نویسنده: اسکندر بیک ترکمان
به کوشش: فرید مرادی
ناشر: نگاه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1525
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

کیفیت : نو ؛ لبه جلد سائیدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

در اوان نشأه جوانى به اغواى كوته‌خردان دنیاپرست خود را از اكتساب علوم متداوله كه طبیعت به آن راغب و آشنا شده بازآورده، هوس علم سیاق نمودم و مدتى بدان شغل ناتمام بى‌سرانجام پرداختم. چون در آن فن به اعتقاد ناقص خود فى‌الجمله رتبه كمال یافتم و برخى از اوقات شریف را به مهمات ارباب دولت مصروف ساختم عقل دوراندیش مرا از سكر خواب غفلت بیدار ساخت، با خود گفتم كه این شغل خسیس كه اختیار كرده‌اى تو را از دریافت فضل و كمال به صد مرحله دور انداخت، تو كه در بحر مواج معانى شناورى كردى چرا به طریق معركه‌آرایان عام فریب صورت‌پرست باشى.

چون نیك تأمل نمودم خلاصه اوقات به بطالت گذشته بود و شخص طبیعت قرین یأس و ندامت گشته، چون گاهى به صحبت فیض‌بخش بعضى اعزه كه جامع فنون قابلیت و استعداد بوده از علم انشاء بهره تمام داشتند فایز مى‌شدم و در اوقات هصحبتى سخنان سودمند شیرین و نكات دلپذیر رنگین را كه به نظم و نثر ترصیع داده به قلم زرنگار اندیشه در صفحه بیان مى‌نگاشتند، مشاهده مى‌نمودم طبع دریوزه‌گر بدان شیوه ستوده رغبت نموده، آن هوس در دلم پدید آمد....

کتاب ، درباره رویدادهای سلسله صفوی از آغاز تا مرگ شاه عباس اول تألیف اسکندربیگ منشی (متوفی 1038)، منشی شاه عباس است. اسکندربیگ در 1025 تألیف آن را شروع کرد و آن را "عالم آرای عباسی" نامید. جلد اول ; مشتمل است بر یک مقدمه و دوازده مقاله درباره نیاکان خاندان صفوی، چگونگی دستیابی شاه اسماعیل اول به سلطنت و رخدادهای دوران حکومت او، پادشاهی شاه طهماسب شاه اسماعیل دوم و شاه سلطان محمد خدابنده است. او در این صحیفه گاه وقایع را تحلیل کرده و از جمله شکست در چالدران را موجب پیشگیری ارادت ورزی‌های «ساده‌لوحان طوایف قزل‌باش» درباره شاه اسماعیل و لغزش «از مسلک مستقیم دین و ایمان» دانسته است.

جلد دوم دو بخش است: بخش اول مشتمل بر وقایع پادشاهی شاه عباس اول از آغاز تا 1025 و بخش دوم درباره رویدادهای دوازده سال آخر حکومت شاه عباس تا مرگ وی است، بدین ترتیب بخش عمده این کتاب به پادشاهی "شاه عباس اول" اختصاص دارد.

اسکندربیگ پس از مرگ شاه عباس به نگارش کتاب خود با عنوان «ذیل» ادامه داده و شروع به نوشتن وقایع سلطنت "شاه صفی" کرد؛ اما با مرگش در 1043 این کار ناتمام ماند. او به پیروی از مورخان پیش از خود وقایع را بترتیب سال وقوعشان نوشته و چون بیشتر مخاطبان کتاب را ایرانی می‌پنداشته، سال شمسی را اساس کار خود قرار داده است. اسکندربیگ به سبب منصبش شاهد بسیاری از رویدادهای تاریخی دور شاه عباس بوده و برای تألیف اثر خود بویژه در صحیفه اول افزون بر اطلاعات مستقیم خود از منابع مختلفی بهره برده است. از جمله از احسن‌التواریخ، تاریخ کبری، تاریخ جهان آرا، تاریخ حبیب‌السیر، تاریخ طبرستان، رویان و صفوه الصفا.

تاریخ عالم‌آرای عباسی کتابی درباره تاریخ پادشاهان صفوی از زمان شاه اسماعیل یکم تا پایان پادشاهی شاه عباس یکم است که توسط یکی از دبیران دربار صفوی به نام اسکندر بیگ ترکمان در زمان سلطنت شاه عباس یکم نوشته شده‌است.نویسنده خود بسیاری از وقایع زمان شاه اسماعیل دوم تا انتهای سلطنت شاه عباس یکم را از نزدیک مشاهده کرده و حتی در برخی از رخدادها دخیل بوده‌است. بخش‌های مربوط به سلطنت شاه اسماعیل یکم تا انتهای سلطنت شاه طهماسب یکم به صورت مختصر و وقایع پس از آن به صورت مشروح در کتاب ذکر شده‌است.

وقایع زمان شاه عباس اول نیز به صورت مشروح و سال به سال در کتاب مرقوم شده‌است. نویسنده تلاش کرده در مورد روایت رخدادها بی‌طرفی و واقع‌ نگری را رعایت کند اما نمی‌توان تأثیر برخی ملاحظات سیاسی را در نقل وقایع نادیده گرفت.این کتاب در کل مهم‌ترین سند تاریخی دوران شاه عباس یکم و پنج سال ابتدای سلطنت شاه صفی محسوب می‌گردد.این کتاب به نثری ساده و محکم نوشته شده‌است و از مهمترین و بهترین کتاب‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود.

اسکندر بیگ علاوه بر ذکر وقایع تاریخی، به مسائل اجتماعی نیز توجه کرده است که احتمالاً از دقت وی در روحیات مردم عصرش ناشی می‌شود.در این کتاب، اطلاعات ارزشمندی در باره تشکیلات اداری، نظامی، مسائل مالی و شرعی حکومت صفوی، و رویداد های تاریخی حکومت های همجوار ایران همچون عثمانی ها، گرجی ها، بابریان هند و ترکمانان ماوراء النهر آمده که برخی از آن‌ها بی نظیر است.

یکی دیگر از وجوه اهمیت این کتاب، اختصاص فصلی به زندگی دانشمندان، علما، نقاشان، شعرا، موسیقی دانان، سران سپاه و رجال حکومت صفوی با ذکر تاریخ وفات آنان است. نثر این کتاب ساده و ادبی و در برخی موارد آمیخته به شعر است.