تاریخ بافت قدیمی شیراز

تاریخ بافت قدیمی شیراز

نویسنده: کرامت الله افسر
ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی - قطره
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 320
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1374 - دوره چاپ : 2

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

مصور

این کتاب کوششی است که به منظور تدوین تاریخ بافت قدیمی شهر شیراز صورت گرفته است؛ چه شیراز از جمله چند شهر قدیمی کشور ماست که از دیرباز مطمح نظر جهانیان بوده و از همان بدو پیدایش به سبب موقعیت مساعد طبیعی به‌سرعت رشد نموده و به صورت یکی از کانون‌های مهم سیاسی و علمی و مذهبی و هنری درآمده است؛ به گونه‌ای که از جمیع اکناف دنیای قدیم، مانند امروز هر کسی به منظوری خاص به دیدن آن شتافته و مدتی در آن رحل اقامت افکنده و نوشته‌هایی درباره آن از خود به یادگار گذارده است.

در این کتاب ابتدا درباره وضع طبیعی و موقعیت جغرافیایی، قدمت و طرح نخستین شیراز سخن گفته شده و سپس درباره اوضاع این شهر در دوران‌های سلجوقیان و اتابکان، بعد از اتابکان، در زمان صفویه، دوره افغان و نادرشاه افشار و خاندان زند و قاجار مطالبی بیان شده است.

شیراز شهری است که در قرن اول هجری بنیان نهاده شده‌است. چنین پیداست که بنیان‌گذاران این شهر نام شیراز را از نام قلعه‌ای که از پیش از اسلام در نزدیکی محل فعلی شهر با نام شیراز وجود داشته، به عاریت گرفته‌اند.در سال ۴۳۰ هَ. ق. امیر ابوکالیجار شهر استخر را خراب کرد و جمعیت آن را به شهر جدید شیراز سوق داد و بزودی این شهر رونق یافت و آباد گردید ولی پس از زلزله‌های متعدد و هجوم طوایف مختلف آن را به‌طور مکرر خراب کرد. در ۷۹۵هَ. ق. امیر تیمور آن را خراب نمود. اما در سال ۱۱۸۰ هَ. ق. کریمخان زند شیراز را پایتخت خود قرار داده حصاری به دور آن کشید و کوچه‌های آن را سنگ فرش کرده و بازار وکیل را ساخت. در ۱۸۱۳ و ۱۸۲۴ م. زلزله آن را خراب کرد. 

در شهر شیراز در زمان عضدالدوله کتابخانهٔ بسیار مهمی بوده که مانند کتابخانه‌های فعلی کشورهای بزرگ جهان دارای قفسه‌های متعدد و هر یک از آن‌ها شامل کتب راجع به یکی از شعب علوم بود. (از جغرافیای سیاسی کیهان صص ۲۱۸ - ۲۲۲).شیراز از اقلیم سیم است و به روایتی شیرازبن طهمورث آن را ساخته بود و خراب شد و به قولی در زمان قدیم آن سرزمین شهر فارس نام داشته‌است و به فارس بن ماسوربن سام بن نوح منسوب بوده، صحیح آن است که در زمان اسلام محمدبن یوسف ثقفی برادر حجاج بن یوسف آن را ساخت و بازسازی کرد و به روایتی دیگر محمدبن قاسم بن ابی عقیل آن را بازسازی کرد.

هیچ گاه این شهر از اولیاء خالی نبوده‌است و بدین سبب به آن برج اولیا می‌گفته‌اند. شیراز در زمان معموری دوازده دروازه و نوزده محله داشته‌است، ولی نُوّاب کریمخان زند آن را به شش دروازه و یازده محله تقسیم کرده بود. بدین ترتیب: اول دروازهٔ باغ شاه. دوم دروازهٔ اصفهان. سوم دروازهٔ سعدی. چهارم دروازهٔ قصابخانه. پنجم دروازهٔ شاه داعی. ششم دروازهٔ کازرون. از یازده محله به پنج محلهٔ آن حیدری خانه می‌گفتند، مانند: محلهٔ اسحاق بیگ و بازار مرغ و بالاکفت و درب شاهزاده و میدان شاه، و به پنج محلهٔ آن نعمتی خانه می‌گفتند، مانند محلهٔ درب مسجد و سرباغ و سردزک و سنگ سیاه. محله‌های لب آب و یهودان در جدا از محله‌های مذکور بوده‌اند. روایت است که بانی این شهر محمدبن قاسم بن عقیل پسرعم حجاج بن یوسف بوده‌است.بنوشته جان لیمبرت، ایران شناس، دیپلمات و مدرس سابق دانشگاه پهلوی شیراز، شیراز همیشه در طول تاریخ خود مرکز فارس نبوده‌است. شیراز طبق استانداردهای ایران شهری جدید بشمار می‌آید.

تاریخنگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده‌است. یک تاریخنگار محلی در مورد شیراز می‌نویسد: جایی است که هیچگاه با بت پرستی آلوده نشده‌است. در نوشته‌های حمدالله مستوفی معتقد است که معتبرترین روایت این است که محمد برادر حجاج ابن یوسف پس از تبلیغ اسلام شهر شیراز را بنیان، یا دوباره بنیان می‌نهد. بگفته حمدالله مستوفی روایت دیگری است که این کار توسط برادر زاده او محمد ابن قاسم ابن ابی عقیل انجام شده‌است. او تاریخ این کار را سال ۷۴ هجری می‌نویسد.