القاب رجال دوره قاجاریه

القاب رجال دوره قاجاریه

نویسنده: عبدالحسین نوایی
مقدمه: ایرج افشار
ناشر: نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 256
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1379 - دوره چاپ : 1

مروری بر کتاب

در ساختار سیاسی ایران، از عهد باستان و روزگار خواجه نظام‌الملک تا دوران جدید و تصویب قانون الغای القاب در مجلس شورای ملی، لقب جایگاه ویژه‌ای در زندگی فردی و اجتماعی ایرانیان داشته است. شاید بتوان ایرانیان را در این کار سرآمد ملل و اقوام دیگر دانست. از تاریخ لغو القاب، بیش از هشتاد سال گذشته است و مردم عادی از دردسر دانستن و شناختن القاب آسوده شده‌اند؛ ولی نیاز مورخ و تاریخ‌خوان همه دوره‌ها به‌ویژه دوره قاجار به دانستن القاب هنوز از میان نرفته است. این کتاب مقدمه‌ای برای مطالعه انواع القاب و چگونگی تبدیل و تکمیل آنهاست.

در دوره قاجاریه علاوه بر القاب اختصاصی که به افراد مهم و شاخص اعطا می‌شد، شاهزادگان، درباریان، رجال سیاسی و کارگزاران عالی‌رتبه دولت ملقب به القابی با پسوند «السلطان»، «السلطنه»، «الدوله»، «الملک»، «الممالک»و. . . بودند. این پسوندها از نظر اهمیت و ارزش در مراتب مختلفی قرار داشتند. در میان مضاف‌ها، نام‌هایی چون «آصف»، «مشیر»، «مجد»، «ظهیر»، «رکن»، «اعتماد»، «امین»، «شجاع»، «شعاع» و «حشمت» اهمیت بیشتری داشتند؛ اما نحوه ترکیب مضاف با مضاف‌الیه در درجه و مرتبه لقب موثر بود. مثلا لقب نصرالله خان نائینی از مصباح‌الملک به مشیرالملک و سرانجام به مشیرالدوله ارتقا یافت و این نشان‌دهنده برتری «مشیر» بر «مصباح» و «الدوله» بر «الملک» بود.

در دوره قاجاریه علاوه بر القاب اختصاصی که به افراد مهم و شاخص اعطا می‌شد، شاهزادگان، درباریان، رجال سیاسی و کارگزاران عالی‌رتبه دولت ملقب به القابی با پسوند «السلطان»، «السلطنه»، «الدوله»، «الملک»، «الممالک»و... بودند. این پسوندها از نظر اهمیت و ارزش در مراتب مختلفی قرار داشتند.

علاوه بر القابی که متناسب با شأن و منزلت افراد به آنها اعطا می‌شد، القاب دیگری نیز که از مشاغل و مناصب افراد منتزع می‌شد، مورد استفاده قرار می‌گرفتند مثل مستوفی‌الممالک (برای رئیس مستوفیان)، معیرالممالک (برای رئیس خزانه‌داری)، منشی‌الممالک (صاحب دیوان)، ملک‌الشعرا، ملک‌المتکلمین و... گاهی در اثر استمرار تسلط فردی یا خانواده‌ای بر یک منصب، عنوان آن شغل و منصب برای فرد یا خانواده حکم لقب را یافته و در میان آنها موروثی می‌شد. تعداد این القاب تا عهد ناصری کم بود؛ اما از این دوره به بعد رو به فزونی گذاشته و تا اواخر صدارت میرزایوسف خان مستوفی‌الممالک در حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر دارای لقب شدند.

در میان مضاف‌ها، نام‌هایی چون «آصف»، «مشیر»، «مجد»، «ظهیر»، «رکن»، «اعتماد»، «امین»، «شجاع»، «شعاع» و «حشمت» اهمیت بیشتری داشتند؛ اما نحوه ترکیب مضاف با مضاف‌الیه در درجه و مرتبه لقب موثر بود. مثلا لقب نصرالله خان نائینی از مصباح‌الملک به مشیرالملک و سرانجام به مشیرالدوله ارتقا یافت و این نشان‌دهنده برتری «مشیر» بر «مصباح» و «الدوله» بر «الملک» بود.

در کتاب حاضر که نوعی فرهنگ نامه است، 1555 لقب مربوط به 1239 نفر از شخصیت‌های دوره قاجار گردآوری شده و به ترتیب الفبای لقب‌ها تنظیم گردیده است .در مقابل هر لقب، نام و نام خانوادگی و نام پدر، تاریخ تولد و وفات، شهرت یا مناصب و مقامات، همچنین اقدامات مهم، ویژگی‌های برجسته و سایر القاب شخص ذکر شده است .مراجع مربوط به هر لقب نیز در پایان مشخصات افراد و نمایه اسامی در پایان کتاب آمده است .