انجمن‌های ادبی را می‌توان به مثابه‌ی استوانه‌هایی دانست که از آغاز تا به امروز، همواره شعر ایران را حفظ کرده‌اند. درست است که شاعری غیرقابل آموزش است، ولی انجمن‌های ادبی، همواره مکان‌هایی بوده‌اند برای کشف و پرورش استعدادها. انجمن‌های ادبی، نقدپذیری را به شاعران می‌آموزند.

همیشه در این جمع‌ها، شاعرانی هستند که به لحاظ قوت شعری و تجربه، از مقبولیت بیشتری برخوردارند و حکم استاد دارند. در انجمن‌ها، شعر شاعران حسابی چکش می‌خورد و چه بسا نکاتی از طرف استادان به شاعران گوشزد شود که شعر شاعر را از زمین به آسمان برد. درست به همین دلیل است که معمولا شاعران ترجیح می‌دهند آثار تازه‌ی خود را ابتدا در انجمن‌ها بخوانند که گوش‌ها همگی برای نقد تیز شده است و بعد در مجامع عمومی.

اصفهان به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم شعر کشور، از دیرباز دارای انجمن‌های مهم و تاثیرگذار بوده است. در این نوشته، تلاش شده به انجمن‌های ادبی اصفهان از منظر تاریخی نگریسته شود.

از زمان صفویه نمی‌توان به مستنداتی دست یافت که در اصفهان چیزی به نام انجمن ادبی وجود داشته است؛ یعنی دقیقا به همین مضمون، جایی که شاعران در زمان مشخصی در هفته یا ماه گردهم جمع شوند شعر بخوانند و احتمالا در مورد شعر یکدیگر صحبت کنند؛ ولی نصر‌آبادی در «تذکره»‌اش اشاره کرده روزهای جمعه در مسجد «لنبان» که مقرّ او بوده، به تعدادی از شعرا برخورده که برای یکدیگر شعر می‌خوانده‌اند. این جمع را می‌توان نخستین جمع شاعران اصفهان نامید. البته شاید نتوان به این جمع، «انجمن» اطلاق کرد. یا مثلا در منزل میرزا صائب، شاعران جمع می‌شده‌اند و شعر می‌خوانده‌اند که به این جمع هم شاید بتوان انجمن گفت. با توجه به این گونه مستندات، می‌توان گفت که در زمان صفویه، شاعران گرد هم جمع می‌شده‌اند، ولی چیزی به نام یک انجمن رسمی با مشخصاتی که لازمه‌ی این‌گونه تشکل‌هاست وجود نداشته است.

مشهورترین انجمن ادبی اصفهان که از سال 1343 به طور رسمی آغاز به کار کرده است، انجمن صائب است که همزمان با افتتاح مقبره و باغ صائب گشایش یافته است. حلقه‌ی اولیه‌ی انجمن صائب: صغیر،نواب صفا، متین، شکیب، بصیر و... بوده‌اند. در واقع از سال 1345 که محمد شیدا (بی‌ریای گیلانی) به اصفهان می‌آید، انجمن صائب را بدون وقفه تا سال 1355 اداره می‌کند. شهرت انجمن صائب، با حضور بی‌ریای گیلانی که خود از شعرا، فضلاء و ادبای مشهور زمان خود است، دروازه‌های اصفهان را در می‌نوردد و کل کشور را فرا می‌گیرد. انجمنی که هر هفته صبح‌های جمعه بر مزار صائب تبریزی پذیرای جمع کثیری از شاعران اصفهان، شخصیت‌های فرهنگی، دانشگاهیان و هنرمندان طراز اول است و شدیدا با شعر نو مخالف است؛ به گونه‌ای که خواندن شعر نو در آن ممنوع است! گویا یک بار هم که حمید مصدق قصد داشته در این انجمن شعر نو بخواند، با اعتراض مواجه شده و جلوی شعر‌خوانی او گرفته شده است.

انجمن صائب آرام آرام به شهرتی جهانی می‌رسد، به گونه‌ای که از شبه قاره هند، آلمان، سوئیس،روسیه، تاجیکستان و کشورهای دیگر، برنامه‌های حضور در این انجمن طراحی می‌شود و هر گروه از جهانگردان و شخصیت‌های علمی فرهنگی که به ایران سفر می‌کنند، حتما برنامه‌ای نیز جهت حضور در انجمن صائب دارند.

ورود به انجمن صائب با کارت مخصوص بوده و عضویت در آن هم پروسه‌ای دشوار داشته است، به گونه‌ای که معمولا جوانان نمی‌توانسته‌اند به انجمن صائب راه پیدا کنند. اولین شاعر جوانی که در انجمن صائب پذیرفته می‌شود، خسرو احتشامی است که در حال حاضر یکی از غزل‌سرایان بنام روزگار ماست. انجمن صائب در کشف و پرورش ذوق شاعران کلاسیک، یکی از مهم‌ترین انجمن‌های کشور بوده است. پناه، فرهاد، شفیق و... از جوانان مطرح آن روزگار بوده‌اند که در این انجمن عضویت داشته‌اند. در انجمن صائب، رسم بر این بوده که هر هفته یک بیت یا مصرع به عنوان «طرح» مطرح شود و شاعران بنا به ذوق خود، آن بیت را ادامه دهند. معمولا مصراع یا بیت از صائب انتخاب می‌شده است. شروع جلسات انجمن هم، همواره با قرائت غزلی از صائب بوده است و شرح دشواری‌های آن که این رسم هنوز هم ادامه دارد.

بعد از بی‌ریای گیلانی، محمدعلی صاعد، انجمن صائب را تا به امروز اداره کرده است. البته با رفتن بی‌ریای گیلانی از اصفهان و درگذشت بسیاری از بزرگان آن روزگار، انجمن صائب شهرت و اعتبار آن روزگار خود را به تدریج از دست داده ‌است.