صد-و-یک-رباعی-خیام

صد و یک رباعی خیام

نویسنده: عمر خیام نیشابوری
ترجمه به فرانسه: ژیلبر لازار
ناشر: هرمس
زبان کتاب: فارسی - فرانسه
تعداد صفحه: 129
اندازه کتاب: پالتویی گالینگور - سال انتشار: 1381 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : نو ؛ بدون روکش

مروری بر کتاب

تمام گلاسه

از قرن گذشته تا امروز، برگردان‌های فرانسۀ رباعیات خیام کم نیستند و برخی از آن‌ها از کیفیت خوبی نیز برخوردارند. پس از چه‌رو باید ترجمۀ تازه‌ای منتظر ساخت؟ باید اعتراف کنم از آنجا که مدت‌هاست همواره با اشتیاق به اشعار فارسی خیام رو آورده‌ام و از آنجا که کار ترجمه را هم دوست دارم، به این خیال افتادم که من نیز چیزی از لطف این اشعار را به فرانسه برگردانم، آن هم به شیوه‌ای که پیشکسوتان من بدان دست نیاخته‌اند. به گمان من، چون شعری را ترجمه می‌کنند، شایسته‌تر آن است که نه‌تنها معنا و (به‌ویژه) لحن کلام آن را به زبانی دیگر برگردانند بلکه باید بکوشند تا تصویری از صورت اصلی اشعار را نیز به دست بدهند.

عمر خیام نیشابوری زادهٔ ۴۲۷ و درگذشتهٔ ۵۱۰ که خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده‌است، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی در دورهٔ سلجوقی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست و لقبش «حجّةالحق» بوده‌است، ولی بیشتر به خاطر نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد.

ژیلبر لازار، با نام کامل ژیلبر لِئون ژان لازار، زادۀ ۱۹۲۰ در پاریس و درگذشتهٔ ۲۰۱۸ در پاریس، زبان‌شناس، ایران‌شناس و برگردان فرانسوی بود. وی تحصیلات خود را در اکول نرمال سوپریور در سال ۱۹۴۸ (میلادی) به پایان رساند. از سال ۱۹۴۸ تا سال ۱۹۵۱ در زمینه فرهنگ و زبان فارسی پژوهش‌هایی انجام داد و در سال ۱۹۶۰ رساله دکتری خود را دربارهٔ «شکل‌گیری زبان فارسی» در مؤسسه ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی نوشت. او از سال ۱۹۵۸ تا سال ۱۹۶۶ استاد زبان فارسی در همین مؤسسه بود.

رباعیات خیام نام مجموعه اشعار غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خیام نیشابوری مشهور به خیام در قالب شعری رباعی است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به زبان فارسی سروده شده‌اند و عمدتاً بیانگر دیدگاه‌های فلسفی او می‌باشند.
این اشعار در زمان حیات خیام به واسطهٔ تعصب مردم مخفی بوده و تدوین نشده و تنها بین یکدسته از دوستان همرنگ و صمیمی او شهرت داشته و یا در حاشیهٔ جنگ‌ها و کتاب‌های اشخاصی بطور قلم‌انداز چند رباعی از او ضبط شده، و پس از مرگش منتشر گردیده‌است. به همین خاطر در تعداد این رباعی‌ها و نیز حقیقی یا جعلی بودن بعضی از آن‌ها اختلاف نظر وجود دارد.

ویژگی جالبی که در شعر خیام نمایان است این است که وی با دقت نظر خاصی از لغات عربی در شعرش استفاده کرده، یعنی یا کاملاً فارسی‌گو بوده و یا مانند فردوسی تا آنجا که توانسته کلمات متداول عربی در فارسی را هم استفاده نکرده و با بهره‌گیری از تنها یک یا چند لغت عربی در شعرش مفهوم خاصی را القا کرده‌است. این ویژگی کاملاً در مفهوم شعری خیام نمایان‌است. این کار خیام از آن‌رو قابل توجه‌است که در گذشته، زبان عربی را حتی می‌توان به نوعی زبان رسمی ایران دانست چرا که تمام کتب علمی و مذهبی، به زبان عربی نوشته می‌شده و همان‌طور که دیده می‌شود حتی قرن‌ها بعد از خیام نیز اشعار شاعران ایرانی مملو از لغات عربی‌است و این خود ممیزی است که خیام و فردوسی را از دیگر شاعران ایرانی تمییز می‌دهد.

این یک دو سه روز نوبت عمر گذشت
چون آب به جویبار و چون باد به دشت
هرگز غم دو روز مرا یاد نگشت
روزی که نیامده‌ست و روزی که گذشت