رباعیات خیام ؛ طربخانه

رباعیات خیام

نویسنده: عمر خیام نیشابوری
مصحح : یاراحمد بن حسین رشیدی تبریزی
به کوشش : جلال الدین همایی
ناشر: هما
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 369
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1367 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ جلد کتاب سائیدگی و لکه مختصری دارد

مروری بر کتاب

طربخانه

قدیمترین مجموعه یی است متعلق به قرن نهم هجری که از رباعیات منتسب به حکیم خیام هرچه تا آن زمان به نام وی ثبت کرده بوده اند و بدست مؤلف این کتاب افتاده همه را جمع آوری کرده و آنرا به سلیقه خود در ده فصل به ترتیبی که فهرستش در مقدمه خود کتاب مدون و مبوب ساخته است و به همین جهت که این کتاب قدیمترین مجموعه مرتب و فصل بندی شده رباعیات منسوب به حکیم خیام است و نیز به این جهت که تا کنون نسخه کامل مصحح آن در هیچ کجا طبع نشده و نسخ خطی قدیمش نیز کمیاب و عزیز الوجود است ، به تصحیح و طبع و نشر کاملترین نسخ قدیم موجود آن اقدام کردیم و چگونگی این کار را بعد از این خواهیم گفت .

مؤلف این کتاب به طوری که خود در دیباچه اش گفته است یاراحمد بن حسین رشیدی تبریزی ؛ و تاریخ تألیفش به حساب جمل مطابق لفظ خود طربخانه یعنی سنه ۸۹۷ هجری قمری است دو سال بعد از تاریخ کتابت یکی از نسخ قدیم معتبر رباعیات….

رباعیات خیام نام مجموعه اشعار غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خیام نیشابوری مشهور به خیام در قالب شعری رباعی است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به زبان فارسی سروده شده‌اند و عمدتاً بیانگر دیدگاه‌های فلسفی او می‌باشند.
این اشعار در زمان حیات خیام به واسطهٔ تعصب مردم مخفی بوده و تدوین نشده و تنها بین یکدسته از دوستان همرنگ و صمیمی او شهرت داشته و یا در حاشیهٔ جنگ‌ها و کتاب‌های اشخاصی بطور قلم‌انداز چند رباعی از او ضبط شده، و پس از مرگش منتشر گردیده‌است. به همین خاطر در تعداد این رباعی‌ها و نیز حقیقی یا جعلی بودن بعضی از آن‌ها اختلاف نظر وجود دارد.

ویژگی جالبی که در شعر خیام نمایان است این است که وی با دقت نظر خاصی از لغات عربی در شعرش استفاده کرده، یعنی یا کاملاً فارسی‌گو بوده و یا مانند فردوسی تا آنجا که توانسته کلمات متداول عربی در فارسی را هم استفاده نکرده و با بهره‌گیری از تنها یک یا چند لغت عربی در شعرش مفهوم خاصی را القا کرده‌است. این ویژگی کاملاً در مفهوم شعری خیام نمایان‌است. این کار خیام از آن‌رو قابل توجه‌است که در گذشته، زبان عربی را حتی می‌توان به نوعی زبان رسمی ایران دانست چرا که تمام کتب علمی و مذهبی، به زبان عربی نوشته می‌شده و همان‌طور که دیده می‌شود حتی قرن‌ها بعد از خیام نیز اشعار شاعران ایرانی مملو از لغات عربی‌است و این خود ممیزی است که خیام و فردوسی را از دیگر شاعران ایرانی تمییز می‌دهد.

تا چند اسیر عقل هر روزه شویم
در دهر چه صد ساله چه یکروزه شویم

در ده تو بکاسه می از آن پیش که ما
در کارگه کوزه‌گران کوزه شویم