سینما به روایت اسلاوی ژیژک

سینما به روایت اسلاوی ژیژک

نویسنده: اسلاوی ژیژک
مترجم: سعید نوری
ناشر: روزبهان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 120
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

مصور

هدف از این نوشتار معرفی کتابی با عنوان «سینما به روایت اسلاوی ژیژک» ترجمه سعید نوری (انتشارات روزبهان) است. این کتاب کتابی نوشته‌ی ژیژک نیست، بلکه برگردانی از سخنان و نظرات اوست که منبع آن هم اینترنت بوده است. 

برای پیش‌گیری از مواجهه با قفل بی‌کلید زندگی واقعی به رویا پناه می‌بریم. اما در رویا به چیزهایی برمی‌خوریم که حتی از زندگی واقعی وحشتناک‌ترند. پس نهایتا، ذره ذره از رویا به زندگی واقعی می‌گریزیم. فیلم با این دیدگاه آغاز می‌شود که رویاها متعلق به کسانی هستند که نمی‌توانند یا این‌قدر قوی نیستند که واقعیت را تحمل کنند و با این دیدگاه به پایان می‌رسد که واقعیت، متعلق به کسانی است که این‌قدر قوی نیستند که بتوانند با رویاهایشان مواجه شوند.

«اسلاوی ژیژک» متولد 1949 اسلوونی – یووگسلاوی سابق- و دارای دکترای فلسفه‌اش را از دانشگاه لیوبلیانا – پایتخت اسلوونی –و فیلسوف و نظریه‌پرداز انتقادی است که بخش عمده کارش در سنت فلسفی هگلی، مارکسیسم و نیز روانکاوی لاکانی است. اما به شخصه از زمانی که پس از یک دوره مطالعه آثار پلیسی و جنایی (کل نوشته‌های آگاتا کریستی) به ژانر پلیسی و معمایی سینما علاقمند شدم و به دنبال کسی بودم که معنی لذت و علاقه به این ژانر را بفهمد با «ژیژک» آشنا شدم. ژیژک سابقه‌ای طولانی در مطالعه‌ی این آثار در جوانی و پس از آن در نظریه سیاسی، نظریه فیلم و روانکاوی نظری داشته است. در جایی از این کتاب می‌خوانیم: وقتی در نوجوانی برای اولین بار فیلم –روانی اثر هیچکاک 1960- را دیدم چه تأثیر عمیقی بر من گذاشت، نه فقط از طولانی بودن صحنه که حدود ده دقیقه طول می‌کشد که از نحوه جزئیات تمیزکاری، همین طور از توجه وسواسی که «نورمن» به خرج می‌دهد و حس همزات پنداری بیننده با او متأثر شده بودم.

کلیت این کتاب به صورت تشریحاتی نظری و روانشاناسانه است که «ژیژک» بر آثار ژانر وحشت، معمایی و درام نوشته است. ادعای مترجم این کتاب در علت انتخاب در برگردان به فارسی دو دلیل برجسته است، یکی آموزش نقد روانکاوانه از طریق نمونه‌های متنوع که این مثال‌ها با تصاویری از فیلمها همراه شده است و دیگری این که این نوع بررسی روانکاوانه جذابیتی دارد که به شناسایی نوعی از کشف مضامین پنهان موجود در فیلمها منجر می‌شود که ممکن است حتی خود فیلمساز هم از آن مطلع نباشد.

یکی از بهترینِ این مثال‌ها در باب همین نکته دوم و «کشف نکاتی که حتی ممکن است خود فیلمساز هم از آن مطلع نباشد»، تحلیل ژیژک از فیلم «روانی» «هیچکاک» (1960) است که در آن خانه‌ی «نورمن» و روحیات متفاوتی که او در هرکدام از این سه طبقه – همکف، اول و زیرزمین- دارد به رساترین شکل به سه سطح روانی «فروید» – خود، فراخود و نهاد – تشبیه شده و از خلال این نمادپردازی به توضیح صحنه‌ها و دیالوگ‌ها و از خلال آن به تحلیل فیلم بر مبنای نظریه شخصیت «فروید» می‌پردازد. البته این نمادپردازی در مورد شخصیت‌ها و داستان‌های دیگری هم دیده می‌شود مثلأ بازی برادران «مارکس»، «گروچو»، «چیکو» و «هارپو» در فیلم «سوپ اردک» ساخته‌ی «لئو مک کاری»(1933) که در این فیلم «گروچو» به فراخود، «چیکو» به خود و «هارپو» به نهاد تشبیه شده‌اند.

نگارنده در این کتاب به وسیلة نمونه‌های متنوع سینمایی، این آثار را به گونة روانکاوانه نقد می‌کند. این مثال‌ها با تصاویری همراه شده که روشن‌گر متن هستند. همچنین برخورد تحلیلی که بر روی قسمت‌هایی از فیلم‌ها بازمی‌گردد بعضا مضمون مرکزی فیلم نیستند، بلکه خوانش منتقد و روانکاو از این صحنه‌ها هستند که این نوع بررسی روانکاوانه به شناسایی نوعی از کشف مضامین پنهان موجود در فیلم‌ها منجر می‌شود که ممکن است حتی خود فیلم‌ساز از آن مطلع نباشد.

فهرست

مفتون
ماتریکس
روانی
پرندگان
بیگانه
مکالمه
مخمل‌آبی
مالمعالند درایو
سرگیجه
پرسونا
چشمان باز بسته
سولاریس
سه رنگ: آبی
ده‌فرمان
قلبا وحشی
روز محاکمة پلوتو
وشنایی‌های شهر