رجال وزارت خارجه

نویسنده: مهدی‌خان ممتحن‌الدوله شقاقی , هاشم‌خان
گردآورنده: حسینقلی‌خان شقاقی
به‌اهتمام: ایرج افشار
ناشر: اساطیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 252
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1365 - دوره چاپ: 1

کیفیت :  

مروری بر کتاب

در عصر ناصری و مظفری

 آنچه در اين كتاب آمده، سرگذشت دسته‌اي از رجال است كه در دوره ناصري و مظفري در وزارت امور خارجه دخيل و عضو بوده‌اند. متن كتاب از دو نوشته است: يكي ريخته كلك ميرزا مهدي‌خان ممتحن‌الدوله شقاقي از اعضاي وزارت خارجه در همان روزگاران و ديگري پرداخته قلم شخصي به نام ميرزا هاشم‌خان رئيس دايره پرسنل آن وزارتخانه. مطالب اين دو نوشته مكمل يكديگر است و به همين علت است كه با هم به عنوان يك كتاب از مجموعه گنجينه اسناد تاريخي ايران به چاپ رسيده است.

نهاد وزارت امور خارجهٔ ایران از قدیمی‌ترین نهادهای حکومتیِ نوینِ ایران است. نخستین بار در زمان فتحعلی‌شاه قاجار تشکیلات روابط خارجی کشور «وزارت» نامیده شد. طی فرمانی به تاریخ ذیحجهٔ ۱۲۳۶ ه‍.ق (برابر با شهریور یا مهر ۱۲۰۰ ه‍.خ)، مسئولیت «انتظام مَهامّ وزارت خارجه» به عبدالوهاب نشاط اصفهانی (ملقب به معتمدالدوله) سپرده شد.پیش از انقلاب مشروطه معمولاً شاه وزیر خارجه را مستقیماً برمی‌گزید و وزیر خارجه لزوماً زیر نظر صدراعظم وقت انجام وظیفه نمی‌کرد.

به دلیل فراگیر نبودن نام خانوادگی پیش از تصویب قانون سجل احوال، بسیاری از سیاستمداران دوران قاجار از لقب بهره می‌بردند؛ ولی در بسیاری موارد یک لقب در دوره‌های گوناگون به چند نفر اعطا شده‌است که سبب سردرگمی تاریخ‌خوانان می‌شود. از این رو، پیش از لقب حتماً نام کوچک فرد ذکر شده‌است. در این فهرست تا جای ممکن از آوردن عنوان‌هایی همچون میرزا، خان، پرنس، شیخ و حاجی پرهیز شده‌است.

در فهرست زیر، در صورتی که پُست وزارت امور خارجه خالی بوده و کسی آن را سرپرستی (کفالت) کرده باشد، نام او در فهرست آمده‌است؛ ولی چنانچه وزیر امور خارجه تعیین شده باشد و به هر دلیلی حاضر نبوده و کسی سرپرستی (کفالت) این سمت را برعهده گرفته باشد، نام این سرپرست در پانویس آمده‌است.

دربارهٔ زمان آغاز وزارت وزیران، ذکر این نکته لازم است که در دورهٔ مشروطه نخست‌وزیر هیئت دولت را به‌ترتیب به شاه، مجلس شورای ملی و سرانجام به مجلس سنا معرفی می‌کرد که میان این معرفی‌ها گاهی چندین روز فاصله بود. در این فهرست تا جای ممکن تاریخ معرفی وزیر امور خارجه به شاه آمده‌است، زیرا در دوره‌های فَترت میان تشکیل مجالس - که گاهی چندین سال به طول می‌انجامیده‌است - امکان معرفی هیئت دولت به مجلس وجود نداشته‌است....