تحفه مخبری یا کار بیکاری

تحفه مخبری یا کار بیکاری

نویسنده: مهدیقلی هدایت مخبرالسلطنه
ناشر: چشمه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 533
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1388 - دوره چاپ: 1 

کیفیت : نو ؛ مهر دارد

مروری بر کتاب 

به دوران مدت هفتاد سالی                    دو رشته کرده‌ام خدمت به میهن
یکی رشتة وزارت یا ایالت                            یکی تألیف گوناگون به هر فن

کتاب «تحفه مخبری، یا کار بیکاری»، منظومه ای است از«مخبرالسلطنه مهدیقلی هدایت» که در قالب مثنوی سروده شده و نخستین بار در سال 1333 خورشیدی در تهران به چاپ رسیده است. «مخبرالسلطنه» در این کتاب، افکار سیاسی، اجتماعی و فلسفی خود را که حاصل مطالعات و سفرها و تجربیاتش بوده، به تفصیل بیان کرده است.

او ضمن بیان برخی افکار فلاسفه اروپا، به نقد و بررسی آنها نیز پرداخته است. به نظر می رسد او در این کتاب، از«سیر حکمت در اروپا» اثر«محمدعلی فروغی» متاثر نبوده و بیشتر مباحث فلسفی کتاب را، بر اساس دریافت ها و برداشت های خود از آثارغربیان، بازگو کرده است . به همین جهت«تحفه مخبری» منبعی ارزشمند در بررسی انعکاس فلسفه غرب در ایران، و برخورد اندیشمندان ایرانی آن دوره، در پذیرش و رد جوانب گوناگون آن است.

مخبرالسلطنه در این کتاب افکار سیاسی، اجتماعی و فلسفی خود را که حاصل مطالعات و سفرها و تجربیاتش بوده به تفصیل بیان کرده. ضمن بیان برخی افکار فلسفه‌ی اروپا به نقد و بررسی آن ها نیز پزداخته است. به نظر می‌رسد او در این کتاب از سیر حکمت در اروپا اثر "محمدعلی فروغی" متاثر نبوده و بیشتر مباحث فلسفی کتاب حاصل مطالعات خودش از آثار غریبان بوده، بدین جهت این کتاب در پرداختن به مباحث فلسفه غربی و بررسی آن‌ها در تاریخ فکر در ایران واجد اهمیت است.

از لحاظ تعداد آثار نگاشته شده، مخبرالسلطنه را می‌توان هم‌ردیف با اشخاصی نظیر فروغی، سید حسن تقی زاده و حسن خان مشیر الدوله (پیرنیا) قرار داد. ولی باید به این مسئله توجه نمود که وی، از لحاظ گستردگی مضامین آثارش اگر از ایشان بالاتر نبوده باشد، پایین‌تر هم قرار نخواهد گرفت. اگر آن‌ها تنها در چند زمینه و آن هم اغلب به نثر می‌نگاشتند، حوزه نگارش هدایت از تاریخ گرفته تا جغرافیا، موسیقی و افلاک را در بر می‌گرفت و در همة این زمینه‌ها تألیف داشت؛ البته توانایی هدایت در به نظم درآوردن آثار و اقوالش، زیبایی خاصی به سخنان و دیدگاه‌های وی می‌بخشد.

در اینجا باید به این نکته اشاره نمود که هدف پژوهش حاضر، مقایسه تطبیقی آثار هدایت با سایر رجال سیاسی ایران ـ که علاوه بر مشغله‌های سیاسی دست به نگارش هم می‌زدند ـ نیست. در مقاله حاضر ـ که در واقع در بر دارندة آثار مکتوب هدایت است ـ ابتدا به معرفی ویژگی‌های هدایت در زمینه نگارش و سبک او و سپس به معرفی تک تک آثار هدایت پرداخته خواهد شد.

مخبرالسلطنه یکی از رجال سیاسی تاریخ معاصر ایران است که در طول دوران فعالیت‌های سیاسی خویش، با وجود مشغله‌های سیاسی، هیچ‌گاه از نگارش کتاب، خرید و خواندن آثار مختلف باز نایستاد و از همین رو آثار زیادی در زمینه‌های مختلف از خود به جا گذاشت؛ بنابراین مخبرالسلطنه هدایت نه تنها برای خویش یک شخصیت سیاسی، بلکه یک شخصیت فرهنگی نیز قائل می‌گردید که خدمتش را از لحاظ فرهنگی، در نگارش آثار فراوان خود می‌دانست.

در مغرب و مشرق چه منازل که بدیدیم              از چین و ژاپن وز رَهِ آمریک گذشتیم
بس آب و بسی خاک که دیدیم در این راه             تا خاک اروپا چه مسافات نوشتیم
یک دورِ کُره کَرّ و فَر خلق بدیدیم                           خاطرِ خود آنچه بدیدیم، بهشتیم
هر چند صَباحی هُتِلی مسکنِ ما بود                     در دفترِ تَذکار به هر جای نوشتیم
از مزرعِ گیتی چه ثمرها که بخوردیم                      در مزرعة دهر یکی تخم نکشتیم
چون نیک ببینیم به رفتار و به کردار               در صورت اگر نیک، به معنی همه زشتیم

***
چو از دوشم فتاد آن بار تکلیف                                         یکی هیئت بنا کردم نوشتن
سر و کارم کنون با آسمان است                                       ابا کپلر کپرنیک و نیوتن
ز حد کهکشان تا مرکز خاک                                           کواکب یا ثوابت آنچه روشن

***

شدم احضار تهران شکر الله                                     ز گلخن کردمی رو سوی گلشن
گمان کردم که جستم من از آن بند                                         ز وادی محن آیم بمأمن
ندانستم که از جور رفیقان                                               بکنج خانه بایستی خزیدن
چنان شد کم ز مجلس باز راندند                                       رقیبان بدل، شیطان ریمن
به سختی می‌گذشتم زندگانی                                      ز صبر و از قناعت کرده جوشن
ز موسیقی یکی دفتر همی ساز                                         بکردم می‌نماندم هیچ اژهن