تازیان نامه پارسی ؛ خلاصه خاوران نامه

تازیان نامه پارسی

به کوشش: ابن حسام خوسفی
مصحح: حمیدالله مرادی
ناشر: مرکز نشر دانشگاهی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 344
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1382 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

خلاصه خاوران نامه

مولانا محمد بن حسام‌الدین حسن بن شمس‌الدین محمد خوسفی شناخته شده به اِبنِ حِسام شاعر ایرانی زاده شده به سال ۷۸۲ یا ۷۸۳ هجری در روستای خوسف در منطقه قُهستان و در گذشته به سال ۸۷۵ هجری است. خاندان او تا نُه پشت اهل فضل و علم و ارشاد بوده‌اند؛ و نیای او شمس‌الدین زاهد، به پارسایی و عبادت معروف بوده‌است. وی به گفته دولتشاه سمرقندی «از دهقنت نان حلال حاصل کردی و گاو بستی و صباح که به صحرا رفتی تا شام اشعار خود را بر دسته‌بیل نوشتی». آرامگاه وی در شهر خوسف از توابع بیرجند امروزی بر بلندای یک تپه و در کنار رودی و در میان دشت باصفایی واقع است. دیوان او شامل اشعاری در قالب‌های قصیده، ترجیع‌بند، مسمط و ترکیب‌بند است.

ابن حسام شاعر آزاده و آزاداندیشی است که شعر را نه به خاطر بهره مندی های مادی و تمتع دنیوی بکله به جهت نیاز درونی و اعتقادی و احساس رسالتی که بر دوشش سنگینی می کرده سروده است. این شاعر دیندار و آرمانگرا شعر را وسیله فروکش کردن غلیان درونی خود می داند نه واسطه ای برای راهیابی به دربار حکام و سلاطین.اصل منظومه خاوران نامه اثر ابن حسام خوسفی شاعر قرن هشتم و نهم مشتمل بر 22500 بیت است که به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است. موضوع اصلی کتاب شرح مسافرتها، جنگها و بیان رشادتهای حضرت علی (ع) در سرزمین خاوران است که به همراه یاران و سپاهیان خود به جنگ با قباد، پادشاه خاور زمین، و امرای بت پرست رفته است.

کتاب حاضر، خلاصه ای از خاوران نامه است. به زعم مصحح: این که ابن حسام در پرداختن به منظومه خود، خاوران نامه، چه از لحاظ قالب و نوع ادبی آن و چه از نظر مضمون و محتوا و گزینش کلمات و ترکیبات و وصف صحنه های حماسی و داستانی، از حکیم توس متاثر شده و تقلید نموده، بحثی نیست; ولی آنچه کار ابن حسام را، به ویژه، از نظر نقد ادبی قابل توجه و شایسته تحسین میکند توصیف مناظر طبیعی و به ویژه مجالس بزم است.

از این حیث شاعر، استادی و ذوق سلیم خود و نیز خلف راستین بودنش را به حکیم توس به اثبات میرساند... در باب شخصیتهای خاوران نامه هم، همانند داستانهای آن، باید گفت که برخی همچون مالک اشتر، ابوالمحجن، معدی کرب و عمرو بن امیه، واقعیت تاریخی دارند... ولی پاره ای دیگر از شخصیتهای داستانی همچون عملاق، قرطاس، عبدوی و نیز مکانهایی همچون حصن ضمان و حصن ظفر و شهر زرین و... صرفا ساخته ذهن شاعر است و تنها باید از دید حماسی بدانها نگریست....

بس که شوخ است و فریبنده و رعنا نرگس
گوییا چشم تو دارد نظری با نرگس
تا گل عارض خوش رنگ تو بیند شب و روز
هیچ بر هم ننهد دیدهٔ بینا نرگس
با سرافرازی قد تو به نظارهٔ سرو
شرم دارد که کند دیده به بالا نرگس
چشم مخمور تو در چشمهٔ چشمم چه خوش است
خوش بود خرم و خوش بر لب دریا نرگس
بندهٔ نرگس از آنم که به صد آزادی
کند آزادی آن قد دلارا نرگس
جهت خدمت قائم به تواضع شب و روز
مانده بر پای و سرافکنده به یک جا نرگس
قائم آل محمد که ز گرد قدمش
همچو آیینه کند دیده مصفا نرگس
ای که بر صحن چمن گل نه به زیبایی توست
لاله را با همه خوبی سر لالایی توست