- موجودی: درحال حاضر موجود نمی باشد
- مدل: 190133 - 117/3
- وزن: 0.60kg
تاریخ بیهق
نویسنده: ابوالفضل بیهقی دبیر
تصحیح و تعلیق: محمد قروینی , احمد بهمنیار
ناشر: فروغی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 400
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1361 - دوره چاپ: 3
کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو
مروری بر کتاب
كتاب، با مقدمه‌اى به قلم مصحح كتاب، احمد بهمنيار آغاز شده است. پس از آن، مقدمه ديگرى به قلم محمد بن عبدالوهاب قزوينى در شرح زندگى مؤلف و آثار او آمده است. متن كتاب، از ابواب و فصول متعدد تشكيل شده است. نویسنده افزون بر مشاهدات و شنيده‌هاى شخصى، به تعدادى از اسناد كهن و منابع مختلف ناشناخته مراجعه كرده است؛ ازاين‌رو ، اين كتاب داراى اهميت تاريخى فراوانى است. نثر كتاب، بر خلاف كتاب‌هايى چون مقامات حميدى و تاريخ وصاف كه آراسته به صنايع بديعى‌اند، از سادگى و ايجاز و پختگى برخوردار است.
كتاب، هر چند به لحاظ عنوان، در شمار تاريخ‌هاى محلى محسوب مى‌شود، اما از نظر محتوا داراى جامعيتى است كه حدود آن را فراتر از تواريخ محلى مى‌نماياند. بيهق، نام قديم ناحيه‌اى از ولايت خراسان بوده كه سبزوار كنونى شهر عمده‌ى آن بوده است. در كتاب تاريخ بيهق، نه تنها تاريخ و جغرافياى اين ناحيه از ایران مورد بررسى قرار گرفته، بلكه به شرح احوال و آثار و انساب اهل علم و ادب، دولت‌مردان، بزرگان، سادات و خاندان‌هاى برگزيده‌اى كه به ناحيه بيهق منسوب بوده‌اند نيز پرداخته شده است.
بيهقى، در اولين فصل كتاب، به اهميت تاريخ و فوايد آن پرداخته است. او معتقد است كه تواريخ، خزاين اسرار امور است و در آن، عبر و مواعظ و نصايح نهفته است. او، در اهميت اين علم و فوايد آن، كمتر نكته‌اى را فرو گذاشته است؛ به‌طورى كه مرحوم زرين‌كوب معتقد است: «درباره فوايد تاريخ و هدف‌هاى تجربى و علمى آن، آنچه ابن فندق آورده است، شايد خلاصه جامعى باشد از تمام ملاحظات مسلمين در اين باب».
بيهقى، علم تاريخ را با همه فوايد آن نه تنها سهل التناول، بلكه لذت‌بخش دانسته و عقيده دارد كه: «علم تواريخ، علمى لذيذ است و مقبول... چنان‌كه چشم را از نگريستن در صورت‌هاى نيكو كمالى است، سمع را در شنيدن تواريخ و اخبار كمالى است».
ابن فندق، در فصل ديگرى از كتاب، پنجاه ولايت مشهور و شهرهاى بزرگ عالم مسكون را نام برده است، بعد از آن، در دو فصل به كتاب‌هاى تاريخ مشهور و تواريخى كه در مورد شهرها نوشته شده‌اند، پرداخته و در هر دو مورد از كتاب‌هايى نيز كه در زمان وى از آنها نشانى بر جاى نمانده سخن گفته است. وى، سپس، مانند غالب مؤلفان تاريخ‌هاى محلى، در فضايل شهر خويش فصلى پرداخته است و از صحابه‌ى بزرگ پيامبر كه مدتى در آن شهر مستقر بوده‌اند، ياد كرده است. چگونگى فتح بيهق، از ديگر مواردى است كه مورد توجه ابن فندق قرار گرفته است.
بيهقى، يكى از فوايد تاريخ را چنين برمى‌شمارد: «در اندك مدتى آدمى از اخبار و حكايات گذشتگان و احوال و عمارات عالم و ملوك و ممالك، چندان فايده يابد كه از طريق مشاهدت در عمرهاى دراز او را حاصل نيايد...»
نویسنده، فصلى از كتاب را به ذكر چيزهاى منسوب به شهرهاى مختلف اختصاص داده و در فصلى ديگر، تحت عنوان ذكر آفات و امراض ولايات، به بيمارى‌هاى رايج در نواحى مختلف پرداخته كه شمه‌اى از آن چنين است: «در شهر مصر، برغوث و حصبه باشد و بيمارى عفونى بود... در سند و هند، جرب و حصبه باشد... در طبرستان، وبا و امراض عفونت بود... در بغداد و بصره، علت جذام بود... در دامغان و قومس، چيزى باشد مانند عدس، آن را شوگز خوانند، هر جاى كه بگزد، دست و پا و آن عضو عفن شود. در کرمان، علت‌هاى جگر خيزد كه آن را امراض كبدى خوانند...»
«ذكر امهات ولايات»، عنوان بحثى است كه ابن فندق در خلال آن، از مراكز ولايات نام برده است. وى، در مبحثى ديگر، به موضوع آب و هواى شهرها پرداخته و در بابى راجع به ريشه‌ى لفظ بيهق و حدود جغرافيايى و تقسيمات ادارى و ميزان خراج آن ولايت سخن گفته است. هم‌چنين شرحى در باب بناى سبزوار و وقايع مهم آنجا به دست داده، سپس به ذكر خاندان‌هاى قديم و سادات بيهق پرداخته است. علاوه بر اينها، وى، اطلاعاتى ارزش‌مند راجع به طاهريان، صفاريان، سامانيان، محموديان (غزنويان) و سلجوقيان ارائه داده است. بيهقى، علت پرداختن به تاريخ اين سلسله‌ها را اين‌گونه توضيح داده است: «... و عادت رفته است در تواريخ بلدان، انساب و تواريخ ملوك آن ولايت بيان كردن و چون عادت در باب اين صناعت برين نسق رفته باشد، متأخر را به متقدم اقتدا كردن مبارک آيد...».
با توجه به اينكه اسحاق، جد خواجه نظام‌الملک(وزير بزرگ سلجوقيان) و ابوالحسن، پدر او از دهقانان روستای «انكو»، از توابع بيهق بوده‌اند، بيهقى در مبحثى ذيل عنوان «خاندان سيد الوزراء، نظام‌الملک»، شرحى مبسوط در باب خاندان آن وزير بزرگ آورده است. وى، هم‌چنين در مورد خاندان‌هاى بزرگ بيهق، مانند خاندان مهلبيان، فولادوند، حاكميان، بيهقيون، مستوفيان، عزيزيان، عنبريان، زياديان، ميكاليان و... اطلاعاتى گران‌بها به دست داده است.
