کوه گیلویه و ایلات آن

کوه گیلویه و ایلات آن

نویسنده: محمود باور
ناشر: مولف
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 200
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1324 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ واجد تصویر محمدرضا شاه

مروری بر کتاب

مصور نقشه خارج از متن

کوه گیلویه از مناطق اصلی تاریخی عیلامی و الیمائی بوده.با مطالعه باستان شناسان در استان قدمت استان به دوران پارینه سنگی می‌رسد استان کهگیلویه و بویراحمد در دوران ایلامیان جز از انزان شرقی بوده‌است آثار فراوانی از دوره ایلامیان در استان وجود دارد، با آمدن آریایی‌ها به این ناحیه و قدرت گرفتن شاهان هخامنشی استان جز خاستگاه تمدن هخامنشیان نیز محسوب می‌شد، امپراتوری هخامنشیان دارای ۲۳ ساتراپ بود.

از سال ۱۲ هجری به تدریج حمله اعراب به ایران آغاز شد و ساسانیان مغلوب آنان شدند و امپراتوری ایران به دست مسلمانان افتاد. در اوایل دوره اسلامی هر بخش را تحت اختیار یک فرمانروای عرب قرار دادند که یکی از این چهار بخش، منطقه کهگیلویه به مرکزیت ارجان بود. همچنین، ریاست مردم کهگیلویه در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری به عهده فردی به نام روزبه بود که او را پادشاه این منطقه (پادشاه زمیگان) نیز می‌خواندند.

با این تفاسیر، حداقل تا سال ۳۴۶ ه‍.ق خاندان گیلویه بر نواحی کهگیلویه حکومت می‌کردند. اما از قرن سوم هجری به بعد است که محدوده وسیعی از مملکت ایران، شامل استان‌های لرستان، ایلام، چهار محال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌های ار استان فارس و خوزستان، تحت عنوان بلاد اللور (لرستان) شناخته شد و در سال ۳۰۰ هجری در اختیار دو برادر به نامهای بدر و منصور قرار گرفت.این استان به جز در سلسله حکومت سامانیان و طاهریان و قراقویونلو و قسمت شمالی ان در حکومت مادها جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران بوده‌است.

کوه گیلویه در این پژوهش تمامی مناطق امروزی استان کوه گیلویه و بویراحمد و همچنین بخش هایی از استان های خوزستان و چهارمحال بختیاری را در بر می گیرد. کوه گیلویه در دوره ی صفوی یکی از ایالات مهم کشور و از بیگلربیگی ها محسوب می شد و حاکم نشین های متعددی در زمره ی این بیگلربیکی قرار داشت. محدوده ی جغرافیایی آن از تل خسرو در یاسوج امروزی آغاز و به سواحل خیلج فارس در بندر دیلم ختم و مناطقی مثل بهبهان و رامهرمز را شامل می شد.

پادشاهان سلسله ی صفوی همواره برای ایالت  کوه گیلویه اهمیت و اعتباری ویژه قائل بودند. این توجه ویژه ناشی از موقعیت سوق الجیشی منطقه و توان نظامی و مالی آن بود، همچنین از طریق این ایالت، امنیت سواحل خلیج فارس تأمین می شد. همین جایگاه و موقعیت خاص پادشاهان صفوی را وادار می نمود، نزدیک به یک قرن حاکمیت و فرمانروایی این ایالت را به سران ایل افشار از قبایل مقتدر و متنفذ قزلباش واگذار نمایند.

پس از افشارها نیز همواره سرداران مهم و قدرتمندی برای تصدی حکومت کوه گیلویه از جانب پادشاهان صوفی منصوب می شدند. موقعیت خاص اقلیمی و کوهستانی بودن بخش هایی از این ایالت زمینه ی لازم را برای برپایی برخی شورش های ضد صفوی فراهم کرده بود. افزون بر جنبه های سیاسی و نظامی، ایالت کوه گیلویه به لحاظ اقتصادی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. ایالت کوه گیلویه به مثابه یک مسیر ارتباطی، مرکز کشور را به جنوب غربی آن در هم جواری قلمرو عثمانی مرتبط می نمود و محدوده ی آن نیز تا شط العرب گسترده و بر بندر مهم بصره به عنوان یکی از کانون های اقتصادی و تجاری تسلط داشت. همچنین مرکز کشور را به خلیج فارس در کوتاه ترین مسیر ممکن مرتبط می ساخت. علاوه بر این به لحاظ موقعیت و شرایط اقلیمی منحصر به فرد، زیستگاه مناسبی برای ایلات و عشایر و اقتصاد گله داری بود که خود یکی از پایه های مهم اقتصاد عصر صفوی را تشکیل می داد.

مردم استان از قوم لر می‌باشند و به زبان لری با گویش لری جنوبی سخن می‌گویند. این گویش برای دیگر لرزبانان به راحتی قابل درک است که درواقع تمام لرها به یک زبان سخن می‌گویند،مردم لرستان، ممسنی، کهگیلویه و بختیاری از یک نژاد بوده و با یک زبان صحبت می‌کنند؛ و این مردم لرتبار هستن اصلی‌ترین مشخصه فرهنگی و اجتماعی منطقه، در گذشته ساختار اجتماعی عشایری بوده‌است. مردم استان کهگیلویه و بویراحمد، به زبان لری صحبت می‌کنند.

این گویش بازمانده زبان ایرانیان قدیم است که کمتر تحت تأثیر زبان‌های بیگانه قرار گرفته‌است و اختلافات ریشه‌ای با سایر گویش‌های زبان لری ندارد. بیشترین جمعیت گویش‌وران لر در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است ولی جمعیت غیرقابل ملاحظه‌ای از لرزبان‌ها در مناطقی از جنوب استان ایلام و جنوب همدان و غرب استان فارس و اصفهان ساکن هستند.