چارده روایت

چارده روایت

نویسنده: بهاء الدین خرمشاهی 
ناشر: پرواز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 183
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1367 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

مجموعه مقاله درباره شعر و شخصیت حافظ

در مقاله اول، که حاصل گفت و گوی اخوانی نویسنده با دو تن از سخن شناسان است، دلایلی از وجوه عظمت و امتیازی حافظ بیان شده است؛ مقاله دوم، چارده روایت، بحثی است در شناخت اختلاف قراآت قرآن و علم و احاطه‌ای که حافظ در این شعبه دشوار از علوم قرآنی داشته است. در پرتو مباحث مطروحه در این مقاله روشن می‌شود که حافظ قاری یا حافظ ساده قرآن نیست، مقری است و استاد قراءت شناس، یعنی به تمامی وجوه روایات چهارده‌گانه راوی از قراء هفتگانه علم و احاطه کامل داشته است.

حافظ چنانکه از مستقیم‌ترین و معتبرترین سند- یعنی دیوانش- بر می‌آید در دانش‌های گوناگون زمان خود که در دارالعلم شیراز رایج بوده، دست داشته است. مقام او در قرآن‌شناسی شامخ است حافظ در علم کلام نیز مهارت داشته است. تلمیحات کلامی از جمله در مسائلی چون جبر و اختیار و نظریه کسب و معاداندیشی جز و مهمترین مضامین و معانی شعر اوست. آنچه مسلم است شاگرد و همسخن بزرگترین متکلم قرن هشتم یعنی قاضی عضدالدین ایجی بوده، چنانکه در قطعه‌ای از او و کتاب عظیمش مواقف – یکی از جامع‌ترین آثار در کلام مکتب اشعری تا قرن هشتم – به نیکی یاد می‌کند.

در فرهنگ بشری هیچ خط از خطوط وابسته به زبانهای معروف نیست که نشان دهنده ی تلفظ کامل فصحای آن زبان باشد. پدید آمدن لهجه ها و گویش ها در درون هر زبان هر امری طبیعی و ناگزیر است. از سوی دیگر، خطها در جنب کاستی ها، کژی هایی هم دارند، یعنی امکان تصحیف نویسی.

 در خط عربی – فارسی چندین حرف یا گروه حرف هست که تفاوتشان با یکدیگر فقط در نقطه است و در قدیم تا قرنها این نقطه ها را کتابت در نمی آوردند. بعدها هم که رعایت آنها شایع شد، همچنان امکان تصحیف نویسی و تصحیف خوانی وجود داشت، و همچنان وجود دارد. به این دلایل و دلایلی که بعداً گفته خواهد شد، اختلاف قرائات در هر متنی، به ویژه متون کهنی پیش می آید.

در همین دیوان حافظ اختلاف قرائات فراوانی رخ داده است. حتی اگر نسخه ی اصلی از دیوان حافظ به خط خود او در دست بود، باز هم این اختلافات پیش می آمد. مگر آنکه هرگز از روی آن استنساخی نکرده باشند و نکنند و فقط همان متن واحد را، آن هم به طریق چاپ عکسی کاملاً روشن و خوانا به طبع برسانند. در این صورت هم فقط یکی از علل اختلاف آفرین، یعنی دخالت نسخه نویسان حذف می شد، ولی بقیه ی علل به قوت خود باقی بود و پدید آمدن اختلاف قرائت و طرز خواندن و وصل و فصل اجزای جمله و نظایر آن ناگزیر بود.