نهضت شعوبیه ؛ جنبش ملی ایران در برابر خلافت اموی و عباسی ؛ زرکوب

نهضت شعوبیه

نویسنده: حسینعلی ممتحن
ناشر: شرکت سهامی کتابهای جیبی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 390
اندازه کتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1370 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : نو ؛ روکش کتاب زدگی دارد

مروری بر کتاب

جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی

پس از انقراض سلسله ساسانیان، ایرانیان به کیش اسلام در آمدند و از این دین مبین استقبالی بسزا کردند. آنان دلخوش بودند که با قبول دین اسلام، با اعراب فاتح مساوی و برابر می شوند. و بنا بر موازین اسلامی، کسی بر دیگری فضیلت و برتری ندارد مگر از نظر پرهیز گاری و پارسایی که آن آکرمکم عند الله أتقیم.

اسلام تمام امتیازات نفاق انگیز و طبقه بندیهای خانمان سوز را برانداخت، و عموم مسلمانان را به مساوات و برادری دعوت کرد، و إنما المؤمنون اخوه و تعالوا إلى کلمه سواء بیننا و بینکم ۳ را گوشزد جهانیان کرد، و میان سید قرشی و سیاه حبشی تفاوتی قائل نشد.

با آغاز جنگ قادسیه در ۶۳۷ میلادی عرب‌های مسلمان واردایران شدند و لشکر ایران تحت فرماندهی رستم فرخ‌زاد شکست خورد. با مرگ یزدگرد سوم، آخرین شاه ساسانی در سال ۶۵۱ میلادی برخورد نظامی بین لشکر ایران و عرب‌ها به پایان رسید، اما درگیری واقعی میان دو طرف آغاز شد.ایرانیان که در برابر استحاله و از دست دادن هویت ملی خویش سر می‌پیچیدند نهضت‌هایی را بر علیه خلفای مسلمان پایه‌ریزی کردند. از اواخر عهد اموی نهضت‌های ملی و سیاسی و مذهبی هر روز به رنگی ظاهر می‌شد.

مقصود اصلی این جنبش‌ها برانداختن دولت و سیادت عرب بود و با اسلام کاری نداشتند. بزرگترین نهضت ایرانیان که به انقراض دولت و سیادت عرب‌ها انجامید نهضت شعوبیه بود.شعوبیه نام نحله‌ای است که از اواخر دولت اموی (اوائل قرن دوم هـ.ق) ظهور یافت و به برانداختن بنی‌امیه، برکشیدن بنی‌عباس و استقلال سیاسی ایرانیان انجامید. شعوبیان برای عرب‌ها در نژاد و فرهنگ پشیزی ارزش و اعتبار قائل نبودند و خود را برتر از عرب می‌دانستند.

کار برتری‌جویی عرب و تحقیر عجم به جایی رسید که امویان غیر عرب و از جمله ایرانیان را موالی می‌خواندند. عکس‌العمل منطقی ایرانیان در برابر این تبعیض نژادی اعراب به دو شکل پدیدار شد: نخست گروهی که با تمسک به متن قرآن (سوره حجرات، آیه ۱۳) که ملاک برتری میان شعوب و قبائل را تقوای الهی می‌شمارد، به اصل مساوات میان عرب و عجم اعتقاد داشتند. این‌ها اگر چه در ابتدا «اهل تسویه» خوانده می‌شدند، اما بعدها به «شعوبیه» شهرت یافتند.

کلمه «شعوب» جمع «شعب» ـ به کسره شین و سکون عین ـ است و آن توده مردم باشند که معنی وسیع تر از «قبیله» را دارا است، چنان که در عرب گویند اول شعب است، بعد قبیله، بعد بطن، بعد فخذ و آخر فصیله، به این قرار شعب، معنای ملت می دهد.اما در اصطلاح شعوبیه گروه ضد عربی است که در اواخر حکومت بنی امیه و اوائل حکومت بنی عباس شکل گرفت.

قوم متعصبون علی العرب مفضلون علیهم العجم. شعوبیه قومی بودن که بر علیه عرب تعصب داشتند و عجم را بر عرب تفضیل می دادند».در لسان العرب، ذیل واژه شعوبی آمده است: «والشعوبی هو الذی یصغر شأن العرب و لایری لهم فضلاً علی غیرهم. شعوبی کسی است که از شأن عرب بکاهد و برای عرب فضیلتی بر غیر عرب نبیند».

بررسی تاریخی و علل شکل گیری شعوبیگریدر صدر اسلام ساده ترین نوع روابط انسانی میان مسلمانان برقرار بود و مسائلی از قبیل نژاد، ملیت، رنگ و غیر آن مطلقا در میان مسلمانان راهی نداشت. با انحراف مسیر خلافت اسلامی، و افتادن آن به دست سیاستمداران دنیا طلب چون بنی امیه و پس از آن بنی عباس و از جانب دیگر با توسعه روز افزون قلمرو خلافت و فتوحات جدید که لازمه آن ورود افراد جدید به این قلمرو با رنگ ها و نژادها و بالطبع افکار جدید بود، باعث گردید که سیادت سیاسی و اجتماعی عرب به خطر بیفتد و به تدریج با در اقلیت قرار گرفتن اعراب نسبت به پیروان جدید، شیوه و روش پیامبر اسلام تغییر یابد و تبعیض و تحقیر نژادی و برتری جویی نژادی بر نژاد دیگر آغاز شود...

فهرست

نظری به اوضاع طبیعی عربستان
دین اسلام و مبادی آن
تاثیر مبادی اسلام در اعراب جاهلی
کشمکش میان حالات اعراب در جاهلیت و اسلام
فتوحات مسلمانان و توسعه متصرفات اسلامی
برده و تاثیر آن در اسلام
و...