نصرت الدوله و میلسپو ؛ پایان ماموریت آمریکاییها در ایران

نصرت الدوله و میلسپو

نویسنده: ناصرالدین پروین , محمدرسول دریاگشت
ناشر: اساطیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 300
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1381 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : نو 

مروری بر کتاب

مصور - اسناد

پایان ماموریت آمریکاییها در ایران 

مجموعه اسناد نصرت الدوله فیروز

یکی از رویدادهای تاریخ معاصر ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلویو استخدام یک مستشار مالی آمریکایی به نام "میلسپو "بود که طی چند سال تلاش، اوضاع آشفته مالی کشور را سر و سامان بخشید، اما به تدریج از اختیارات نامحدودی نیز برخوردار گردید" .نصرت‌الدوله فیروز "در 18بهمن 1305در کابینه دوم مستوفی‌الممالک به سمت وزارت مالیه منصوب شد و همین سمت را در کابینه "مهدی قلی هدایت "(مخبرالسلطنه) نیز بر عهده داشت .

با شروع کار نصرت‌الدوله، روابط او با میلسپو به سرعت رو به تیرگی نهاد که سرانجام به خاتمه کار میلسپو ختم گردید .در این کتاب، اسناد و مکاتباتی که از اسفند 1305 تا مرداد 1306 میان آن دو رد و بدل شده مجموعه اسناد باقی‌مانده در خانواده نصرت‌الدوله استخراج و به ترتیب زمانی تنظیم و چاپ شده است .قدیم‌ترین سند این مجموعه مربوط به 11 اسفند 1305 است.

بخش بزرگی از اسناد این کتاب، نسخه اصلی و به امضای میسپو با نصرت‌الدوله فیروز و شمار درخور توجهی هم به خط دومی است که حتی نسخه دوم اغلب این سندها در سازمان اسناد ملی ایران یافت نشده است. علت نیز روشن است.
منشی نصرت‌الدوله در این‌باره نوشته است: «مکاتبات را نصرت‌الدوله شخصا دیکته می‌کرد و من می‌نوشتم و بعد آنها را به یک ماشین‌نویس مخصوص می‌دادم که در سه نسخه ماشین کند. نامه‌های ماشین‌شده با شماره مخصوص که دفتر وزارتخانه خبر نداشت، در دفتر خود من پس از امضای وزیر برای دکتر میلسپو ارسال می‌شد».
نامه‌های برگشت نیز چنین وضعی داشته است. از همین می‌توان اهمیت سندهای مجموعه نصرت‌الدوله و منحصربه‌فردبودن بیشتر آنها را دریافت.

در ابتدای کتاب، خلاصه‌ای از زندگی‌نامه و اقدامات مهم و سرنوشت نصرت‌الدوله و میلسپو ذکر شده، سپس سیر تاریخی استخدام میلسپو، اقدامات او و ماهیت و چگونگی اختلاف وزیر مالیه با میلسپو و بالاخره پایان ماموریت او در ایران، به اختصار بازگو شده است .در صفحات پایانی نیز عکس‌هایی از نامبردگان و برخی از شخصیت‌های سیاسی و مالی و اداری آن عصر، همچنین تصویر تعدادی از اسناد و نمایه اسامی آمده است .لازم به ذکر است که نصرت‌الدوله از جمله رجالی است که در دوره رضاشاه سرنوشت تلخی یافت .

او در مقام وزارت مالیه بود که در خرداد 1308به دستور رضاشاه بازداشت و سپس یازده ماه خانه نشین شد .یک سال بعد به اتهام رشوه‌گیری، به چهار ماه زندان و پرداخت مبلغی محکوم شد، اما اندکی بعد از زندان رهایی یافته و تا سال 1315در ملک شخصی‌اش، وردآورد کرج به سر برد .در آن سال به بهانه دیدار با کاردار سفارت فرانسه مجددا دستگیر و پس از شش ماه زندان غیر قانونی به سمنان فرستاده شد و در بیستم دی 1316به قتل رسید .

آرتور میلسپو متولد مارس ۱۸۸۳ در روستایی در میشیگان، حقوقدان و کارشناس مالی آمریکایی که در سالهای ۱۹۲۲-۱۹۲۷ و ۱۹۴۲-۱۹۴۵ برای اصلاح مالیه به استخدام دولت ایران درآمد. او دانش آموخته (دکترای) دانشگاه جانز هاپکینز و (کارشناسی ارشد) دانشگاه ایلینوی بود. پس از ۲ سال تدریس در رشته علوم سیاسی در همان جانز هاپکینز، در سال ۱۹۱۸ میلادی بعنوان مشاور تجاری وزارت امورخارجه ایالات متحده آمریکا استخدام گردید، و به دعوت ایران، اما برخلاف خواست وزیر وقت امور خارجه آمریکا، در ۱۹۲۱ راهی ایران گردید. 

آرتور چستر میلسپوی آمریکایی به دلیل ماموریت مستشاری خود در ایران یکی به سال 1301 ه.ش. و دیگری به سال 1321 ه.ش.- و انجام اصلاحات در امور مالیه و دارایی ایران، شهرت و جایگاهی ویژه در تاریخ سیاسی معاصر یافته است. ایرانیان به دلیل پیشینه تجربی سلطه گری روسیه و انگلستان، هر گاه که می توانستند فارغ از تحمیل ها و اجبارهای استعمارگرانه تصمیم بگیرند در هنگامه های بهره گیری و به کارگیری نیروهای متخصص ترجیح می دادند از کشورهایی مستشار استخدام کنند که آن کشور از یک سو، پیشینه استعمارگرانه و از دیگر سو علقه های استثمار گرایانه نسبت به ایران نداشته باشد. بنابراین کشورهایی همچون آمریکا، فرانسه، آلمان، اتریش و ایتالیا همیشه این بخت و اقبال را می یافتند که در کشورهای افسانه ای مشرق زمین مستشارانی داشته باشند.