مینوی خرد

مترجم: احمد تفضلی
ناشر: بنیاد فرهنگ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 167
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1354 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو ؛  فاقد  فرمان

مروری بر کتاب

«پرسید دانا از مینوی خرد که چرا صاحب قدرتِ نادان به سبب قدرتی که دارد، نادانی و ابلهی او به دانایی و هنرمندی مبدل می‌گردد و درویش دانا به سبب درویشی، دانایی و کاردانی‌اش به ابلهی و بی‌سودی مبدل می‌گردد؟
مینوی خرد پاسخ داد که به علت فریب و ستم دروجِ(دیو) آز، مردمان هر که خواسته و توانگری‌اش بیشتر است، درباره مردمی او سخن بیشتر گویند و کردار و فعالیت او را بیش انگارند ولی در چشم ایزدان و امشاسپندان(فرشتگان)، درویشِ بی‌گناه و دانا، بهتر و گرامی‌تر از صاحب قدرت و توانگر نادان است».

مینوی خرد کتابی به زبان پارسی میانه است که صورت پهلوی و پازند آن و نیز ترجمه‌هایی به سنسکریت و فارسی کهن (هم نظم و هم نثر) باقی مانده‌است. این اثر به صورت مجموعه پرسش‌هایی است که «دانا» نامی از مینوی خرد (روح عقل) می‌کند و پاسخ‌هایی که مینوی خرد به پرسش‌های وی می‌دهد. واژه دادستان که در نام کامل کتاب دیده می‌شود به معنی حکم، رأی یا فتواست.

دادستان مینوی خرد (یا حکم‌ها و رای‌های مینوی خرد) را از جهت دربرداشتن اندرزها و حکم بسیار می‌توان در عداد اندرزنامه‌های پهلوی به‌شمار آورد. بیشتر نصایح مذکور در این کتاب از نوع اندرزهای دینی است، اما مینوی خرد منحصرا اندرزنامه نیست، بلکه در آن از آفرینش و وقایع اساطیری و معاد و غیره نیز سخن رفته است.

بیشتر کتاب مربوط به مطالب اخلاقی است و به این دلیل می‌توان آن را در ردیف اندرزنامه‌های پهلوی قرار داد اما به موضوعات اساطیری یا مطالب مربوط به آفرینش نیز پرداخته شده است. نام نویسنده و زمان تالیف آن به درستی روشن نیست اما برخی از پژوهشگران تالیف این کتاب را به دوره خسرو انوشیروان نسبت می‌دهند.

کتاب دارای یک مقدمه و 62 پرسش و پاسخ است. سوالات از جانب شخصیتی خیالی که دانا نامیده شده مطرح می‌شود و مینوی خرد (روح عقل) به آنها پاسخ می‌دهد. در مقدمه درباره دانا آمده است که چگونه به دنبال حقیقت به سرزمین‌های مختلف سفر کرد و با علمای مختلف و عقاید گوناگون آشنا شد و سرانجام خرد را برگزید و مینوی خرد بر او متجلی شد و دانا سوالات خود را از او پرسید.

در کتاب کوچک‌ترین اشاره‌ای به تازیان یا دین اسلام نشده‌است، ولی به نبردهای ایرانیان با ترکان و رومیان اشاره شده‌است. تأثیر زبان پارسی نو چه از لحاظ دستوری و چه از لحاظ واژگانی در کتاب دیده نمی‌شود.

فهرست 

اندرزهای گوناگون
درباره زمین‌های شاد
درباره زمین‌های ناشاد
درباره بهشت و برزخ و دوزخ
چگونگی آفرینش مخلوقات اورمزد و اهرمن،‌ سیارات و بروج، تغییر یافتن آفریدگان اورمزد و اهرمن
رفتن از اقلیمی به اقلیم دیگر
ناممکن بودن آشتی میان اورمزد و اهرمن و همچنین تغییر گوهر
خرد و هنر
امور مینو و گیتی
درباره اینکه چرا حیوانان بدون آموختن صاحب آگاهی‌اند اما انسان باید تعلیم بگیرد
درباره پناه و دوست و نامبردار و رامشیار و خواسته و شادی
درباره درویشی و توانگری و قدرت
درباره خوراک و پوشاک مردمان
شادی و غم
چهار چیزی که مردم کمتر به آن می‌اندیشند
خرد و دانایی و تقدیر
توانگر درویش و درویش توانگر
کورچشم و کور دل و نادان و بدخیم
وظایف روحانیان و نظامیان و کشاورزان
وظایف صنعتگران و مزدوران
مردم توانگر و درویش
زیان‌رسان‌ترین و بزرگترین ستم اهرمن
ستارگان و خورشید و ماه
طریقه پرستش ایزدان
کوه‌ها و دریاها
خرد و اهمیت آن
و...