مقامات حمیدی

مقامات حمیدی

نویسنده: حمیدالدین ابوبکرعمربن محمودی بلخی
مترجم: رضا انزابی نژاد
ناشر: مرکز نشر دانشگاهی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 292
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1365 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب 

حاوی مقالاتی در باب عشق - تصوف - موعظه - فقه - ازدواج - جوانی و...

سی روز ببویی و فراموش کنی               یک ماه نواگویی و خاموش شوی؟

مقامات حمیدی، کتابی است به زبان فارسی نوشته حمیدی بلخی (قاضی حمیدالدین ابوبکر بن عمر بن محمود). این کتاب از ۲۴ مقامه و یک خاتمه تشکیل شده است. مقامات حمیدی از جمله نثرهای مصنوع قرن ششم هجری است که صنایع لفظی به حداکثر در آن به کار رفته است.  

مقامات حمیدی بلافاصله پس از تألیف در سال ۵۵۵ ه‍‍.ق شهرتی به دست آورد، آنچنانکه در کتاب چهار مقاله نظامی عروضی در شمار کتاب‌هایی که قرائت آن برای دبیران و مترسلان لازم است یاد شد. این بزرگ در کتاب مقامات حمیدی جنبه های تاریخی،واقعی و اخلاقی را به نحو شگفت آوری به هم آمیخته است.

مقامات حمیدی، از شاهکارهای زبان فارسی است که قاضی حمیدالدین آن را در سده‌ی ششم هجری به نثر فنّی نوشته است. مقامه‌نویسی از شمار گونه‌های ادبی است که بر ساختارِ روایت‌ و قصّه‌پردازی متّکی است. مقامه‌پردازی در زبان فارسی، با تفاوت‌هایی، برداشت‌گونه‌ای از نوع تازی آن است.
قاضی حمیدالدین عمر بن محمودی بلخی، از برجستگان اهل فضل سده‌ ششم هجری و اثر نام‌بردار او مقامات حمیدی است. وی این کتاب را در بیست و سه مقامه2 و به سبک نثر فنّی پرداخته است. در مدارک متعددی که از روزگار قاضی حمیدالدین و پس از آن در دست داریم، نویسندگان همواره او و این اثر را ستوده‌اند.

گویا در ماجرای هجو بلخ که منسوب به انوری ابیوردی است و موجب گرفتاری شاعر شد و او را که از قضا آن روزها در بلخ به سر می‌برد بازداشتند و معجر بر سرش کردند و در شهر گرداندند و در پی کشتن او بودند، برخی از بزرگان شهر بلخ از جمله همین قاضی حمیدالدین از شاعر بخت‌برگشته پشتیبانی کردند و جان او را نجات دادند. انوری در ضمن سروده‌ای به مطلع «ای مسلمانان! فغان از دور چرخِ چنبری/ وز نفاقِ تیر و قصدِ ماه و سَیرِ مشتری» که به جبران هجویه‌ منسوب به خود درباره‌ بلخ پرداخته، فضل و هنر قاضی حمیدالدین را بسیار ستوده است .

افزون بر مقامات، عوفی در لباب‌الالباب نوشته‌های دیگری هم‌چون قدح المغنی فی مدح المعنی، حنین المستجیر الی حضره المجیر، منیه الرّاجی فی جوهر التّاجی و... به قاضی حمیدالدین نسبت داده‌ است و در ستایش او و کتاب مقامات نوشته است: «صاحب مقامات و ساحب ذیل کرامات... لفظ او چون راحی که به ریحان مطیّب گشته بُود یا شمولی که به مهب شَمال نهاده باشد... و چند رسایل را وسایل حصول مقاصد خود ساخته است و در هر یک در متانت به مثابتی است که آب طراوت سحر برده است و بازار حلاوت عسل به دست کساد سپرده. یکی از آن جمله مقامات است... و اگرچه در سخن، مراعات جانب سجع کرده چنان‌که اهوازی در نثر تازی و امام رشیدالدین وطواط در ترسّل، فامّا جایی که در سخن از حد تکلّف می‌گذرد، لطافتی دارد به غایت و اشعار او به غایت لطیف است» .

ملک‌الشعرای بهار ضمن اشاره به پرهیز قاضی حمیدالدین از کاربرد عبارات دشوار، برخی مقامه‌های او را بسیار ساده و سهل می‌داند و برخلاف سعدالدین وراوینی، بر این باور است نثر فنّی مقامات حمیدی از نظر پختگی و جزالت به پای کلیله و دمنه نمی‌رسد امّا برخی شعرهای قاضی حمیدالدین را در شمار شعرهای خوب و مطبوع سده‌های پنجم و ششم می‌داند و پاره ای مطالب ادبی و فلسفی کتاب مقامات را گواه فضل نویسنده می‌شمارد.