مشروطه و جمهوری

نویسنده: علیرضا ملایی توانی
ناشر: گستره
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 624
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1381 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

ریشه های نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران

فرمان مشروطه نخستین متن رسمی معاصر در تعریف مناسبات دولت و ملت در تاریخ ایران است که به تغییر روابط دولت و ملت و نیز دگرگونی نهادهای سیاسی منجر شد و دوره تازه‌ای را در حیات و پویش سیاسی ایرانیان رقم زد. از سه فرمان صادر شده، دو فرمان نخستین با اعتراض مشروطه‌خواهان لغو شد، اما فرمان سوم مورد تأیید قرار گرفت.

به دنبال آن تحصن در سفارت و مهاجرت علما پایان یافت. اما مسئله این است که چرا سه فرمان متفاوت صادر شد و بر سر محتوای آن‌ها کشمکش درمی‌گرفت؟ نوع و ماهیت مناسباتی که این فرمان‌ها در روابط دولت و ملت رقم می‌زدند چه بود؟ این مقاله با تحلیل مضمون این فرمان‌ها و بررسی مناسبات قدرت بین دولت و ملت، به این نتیجه می‌رسد که راز اصلی صدور سه فرمان متفاوت جدال بر سر تعیین جایگاه ملت در متن این سند مهم و تعیین نوع رابطه دولت و ملت در متن این فرمان‌ها بود که برای نخستین بار حق ایرانیان را برای مشارکت در قدرت به رسمیت می‌شناخت.

تا پیش از پیروزی نهضت مشروطه ، ماهیت و ساختار نظام سیاسی ایران و نیز فرآیند تغییر آن چهارچوبه ای مشخص داشت و همواره نمایشگر چرخه ای مستمر و تکرار شونده از جابجایی خاندان ها و سلسه های حکومتگر به جای یکدیگر بود.

این حکومت ها اگر چه ممکن بود از نقطه نظر تعلیقات دینی ، خاستگاه طبقاتی و گاه شیوه معیشت اقتصادی نسبتا از یکدیگر متمایز گردند اما به لحاظ ماهیت و شکل حکومت ( نظام سیاسی ) تفاوت بارز و عمده ای با سلسله های پیش از خود نداشتند و صرفا در استفاده از ابزارها و راهکارها ممکن بود تکامل یابند.

بزرگان گفته‌اند که حکومت دموکراتیک بی‌وجود جماعت دگر‌اندیش و در شرایط فقدان تضمین‌های قطعی برای زندگی و سلامت این جماعت، چندان بامعنا نخواهد بود. به عبارت دیگر، دموکراسی در داشتن مجلس قانونگذاری و برگزاری انتخابات خلاصه نمی‌شود؛ وجود نظام قضایی مقتدر و قانونمند، به شکلی که حافظ حقوق سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و بشری یکایک آحاد جامعه و عامل حفظ تعادل قانونی در قوای دیگر حاکمیت باشد، به همان اندازه و شاید بیشتر، اهمیت و ضرورت دارد.کتاب مورد بحث، از بحث وافی در باب این مقولات غفلت کرده است.

فهرست

زمینه‌ها و علل ناپایداری نظام سیاسی مشروطه در ایران
مبانی فکری و بسترهای سیاسی تغییر نظام سیاسی‌: بررسی جریان جمهوری خواهی
فرآیند تبدیل سلطنت و نگاهی به نقش عوامل موثر در روند تغییر نظام سیاسی ایران
گزیده منابع و مآخذ
نمایه