مرزبان نامه ، دو جلدی

مرزبان نامه 

نویسنده: مرزبان بن رستم بن شروین
مترجم: محمد روشن
ناشر: نشر نو 
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1145
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1367 - دوره: 2 

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

داستان‌های نقل شده از زبان حیوانات داستان‌های آموزنده‌ای هستند که در شیوه فنی و ادبی خاصی حکایت می‌شوند. قهرمانان این داستان‌ها غالبا از جانوران و گیاهان و جمادات هستند که نقش سمبولیک شخصیت‌های داستان را بازی می‌کنند و گاهی نیز انسان‌ها در قالب و نماد اشخاص واقعی داستان گذارده می‌شوند. مرزبان‌نامه چون کلیله و دمنه کتابی پر از داستان و سرگذشت پندآموز است که در سده چهارم خورشیدی به دست مرزبان پور رستم پور شروین که از شاهزادگان طبرستان بود به گویش کهن طبری نوشته شد، و در سده هفتم به دست سعدالدین وراوینی به فارسی درآمد.

نثر کتاب بسیار دشوار و پر از واژه‌های تازی است به سانی که با زبانی که امروز به آن سخن می گوییم هیچ شباهتی ندارد. در سال 1287 هجری محمدبن عبدالوهاب قزوینی آن را با بهره‌گیری از پنج نگارش ویرایش نمود و اگرچه در سال‌های پس از آن استادانی هم چون خطیب رهبر به آشکاری آن پرداختند ولی دشواری خود را از دست نداد.

مرزبان نامه کتابی است مشتمل بر حکایت و تمثیلات و افسانه های حکمت آمیز که به طرز و اسلوب کلیله و دمنه از السنه وحوش و طیور و دیو و پری فراهم آورده اند، ظاهراً اصل این کتاب در اواخر قرن چهارم هجری تالیف شده است. در تعریف کتاب و ذکر واضح و بیان اسباب وضع مرزبان نامه، چنین باید دانست که این کتاب مرزبان نامه منسوب است بواضع کتاب مرزبان بن شروین و شروین از فرزند زادگان کیوس بود برادر ملک عادل انوشروان بر ملک طبرستان پادشاه بود...

مرزبان نامه وراوینی در نُه باب، یک مقدمه و یک ذیل است. این کتاب از زبان حیوانات و به تقلید از کلیله و دمنه نصرالله منشی نوشته شده‌است. در واقع نویسنده کتاب از طریق داستان‌های غیرمستقیم و از زبان حیوانات پند و اندرزهای خود را به پادشاه زمان خود می‌گوید.

این روش در میان دانایان هندی و ایرانی رواج داشت و در ایران پس از اسلام نیز ادامه یافت. پیش از سعدالدین وراوینی، محمد بن غازی مَلَطیَوی که دبیر سلیمان شاه بن قلج ارسلان (۵۸۸–۶۰۰) پادشاه سلجوقی روم بوده‌است در سال ۵۹۸ و حدود ده سال پیش از وراوینی این کتاب را اصلاح و انشا نموده و آن را روضهالعقول نامیده‌است. چنان‌که از مقایسه آن با روضهالعقول برمی آید، بعضی از حکایات و ابواب اصلی کتاب در این ترجمه حذف شده که وراوینی خود نیز به این معنی اشاره کرده‌است.

تاریخ ترجمه مرزبان‌نامه و تهذیب آن به دست وراوینی کاملاً معلوم نیست، ولی مسلماً بین سال‌های ۶۰۷–۶۲۲ اتفاق افتاده‌است. مرزبان‌نامه از نوع ادب تمثیلی (فابل) محسوب می‌شود و نثر آن فنی است. عنصرالمعالی کیکاووس در قابوس نامه و ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان از مرزبان‌نامه نام برده‌اند.

هم اکنون نسخه این کتاب به زبان مازندرانی وجود ندارد و به بسیاری این را به خاطر آب و هوای مرطوب مازندران می‌دانند که اجازه ماندن این کتاب را نداده است. در هر صورت امروزه فقط ترجمه‌های فارسی، ترکی و انگلیسی آن موجود است.