فرهنگ پهلوی

نویسنده: سعید عریان
ناشر: مجلس شورای اسلامی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 760
اندازه کتاب: رحلی گالینگور - سال انتشار: 1393 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

واژه نامه پهلوی – پازند

هنگامی که پس از حدود چهار سال کار مداوم روی دستنوشته «فرهنگ پهلوی» سرانجام آن را به عنوان پایان نامه دکتری خود آماده دفاع نمودم، هنگامی که حدوداً شش سال بعد آن را جهت استفاده دانشجویان و پژوهشگران با دشواری فراوان منتشر ساختم و سرانجام هنگامی که پس از حدوداً پانزده سال پس از انتشار و نایاب شدن آن، در پی تصمیم برای انتشار مجدد، به اندیشه بازنگری پاره ای از مطالب افتادم، هرگز فکر نمی کردم که کار نه حتی به یک بازنگری گسترده که به یک دگرگونی اساسی در نگرش مربوط به «هزوارش» بیانجامد.

متنی که در گزارش حاضر مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته، تحریری است از «فرهنگ پهلوی» که صفحه 736 سطر 3 تا پایان صفحه 777 دستنوشته TD2 را به خود اختصاص داده است. این دست نوشته که توسط فریدون مرزببان فریدون که یکی از زادگان خانواده بندار حدوداً در سال 975-978 یزدگردی تحریر شده و یکی از دستنوشته های شخصی شادروان «ب. ت. انکلساریا» به شمار می رود، از بخش های گوناگونی تشکیل شده است.

متن فرهنگ پهلوی در فصول گوناگون تحت عنوان «در» به صورت موضوعی تنظیم شده و به طور دقیق در هر صفحه 15 سطر دارد. در شیوه نگارش این فرهنگ گفتنی است که به جز برخی از موارد ریختگی و یا مخدوش بودن کتابت، نخست هزوارش، سپس معنی آن در پهلوی و در زیر هریک از آنها پازند نوشت مربوطه یا آوانویسی سنتی و یا پازند واژه آشفته است.

شیوه آوانویسی و حرف‌نویسی این فرهنگ عمدتا براساس شیوه ((مکنزی)) (Mackanzie, D.N)است. در فرهنگ حاضر از هر فعل یک صورت مصدر، یک صورت سوم شخص مفرد، و یک صورت اول شخص جمع و برای هر صورت، هم‌شکل هزوارشی و هم‌شکل پهلوی ذکر شده است .همچنین در این واژه‌نامه صورت‌های سامی، هند و اروپایی، و ایرانی واژه بیان می‌گردد .و درباره ریشه و اشتقاق آن بحث می‌شود .

ضمن آن که اشکال مختلف پازند نیز در آن به چشم می‌خورد. گفتنی است کلیه اشتقاقات سامی زیر صورت هزوارش واژه و تمام اشتقاقات ایرانی و هند و اروپایی زیر صورت پهلوی آمده است .در پایان فرهنگ حاضر، کلیه واژه‌های متن، براساس حرف نوشت هزوارش‌ها، حرف‌نوشت واژه‌های پهلوی، واژه‌های فارسی و نیز واژه‌های عربی، در چهار فهرست به نظم الفبایی درآمده‌اند.

هزوارش‌ها واژه‌های سامی‌الاصل (به‌ویژه آرامی) هستند که در نگارش برخی از زبان‌های باستانی از جمله ایرانی میانه و از آن میان بیش از همه در متون پهلوی به کار رفته‌اند. در واقع هزوارش‌ها را با خط پهلوی به صورت سامی می‌نوشتند و در بیان، برابر ایرانی آنها را قرائت می‌کردند. پازند در اصطلاح یعنی ثبت تلفظ واژه‌های پهلوی با خط کاملاً آوانگار اوستا. در واقع سختی و ابهام بیش از حد خط پهلوی سبب گردید که در آغاز خط بسیار ساده و آوانگار اوستا به وجود آید و سپس متن پهلوی با آن خط آوانگار گردند تا همگان بتوانند متون پهلوی را بدون اشتباه قرائت نمایند. این کتاب دربرگیرنده فرهنگ واژگان پهلوی ـ پازند است.