فرهنگ فرق اسلامی

نویسنده: محمدجواد مشکور , کاظم مدیر شانه چی
ناشر: آستان قدس رضوی، دانشگاه امام رضا(ع)
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 582
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1375 - دوره چاپ: 3

مروری بر کتاب

ملل و نحل از دو نظر به دو علم بستگى دارد: اول از نظر درستى و نادرستى اصل اعتقاد و مذهب، كه از اين جهت جزو علوم عقلى است و در فلسفه و كلام بايد مورد بحث واقع شود. دوم از نظر آشنايى به زمان پيدايش و اطلاع بر خلاصه معتقدات مذاهب و تحولات تاريخى بدون لحاظ جرح و تعديل و اثبات و نفى، كه مربوط به تاريخ و از شعب آن است.

مورد توجه ما در اين جا، بحث تاريخى در مورد شعب تيره‌هاى دين اسلام، و داستان پيدايش و سرگذشت مذاهب اسلامى، و تحولات و تشعبات هر مذهب است كه به نام " تاريخ مذاهب اسلامى " از آن ياد شود.بنابراین، كتاب گر چه بيان گر عقايد و اعتقادات فرقه‌هاى اسلامى است، و ليكن هدف اصلى بيان تاريخى پيدايش و رشد و نمو مذاهب و انشعاب فرق اسلامى است و در پى بيان منشاء اين انشعابات و افتراقات اعتقادى در بستر تاريخ است، لذا جنبه تاريخى بر جنبه كلامى مباحث برترى دارد.

تعریف دین، فرق و شعب اعتقادی، طرق سیر و سلوک، ملل و نحل، وابستگی علم ملل و نحل به تاریخ و فلسفه و... از اینها که بگذریم به تواریخ ویژه مذاهب می رسیم که می توان گفت مسلمانان اولین ملتی هستند که راجع به ملل و نحل عموما و نسبت به مذاهب و ادیان خصوصا دین به تالیف ارزشمند و گرانبهایی زده اند.
ظاهرا در این زمینه، فضل تقدم از آن شیعه است، چه شاید اولین کسانی که از فرق شیعه را در کتابی به همین نام فرق الشیعه معرفی نموده و عقاید آنان را بازگو کرده اند.

نویسنده کتاب، آقای محمد جواد مشکور که خود تاریخ دان و نویسنده متبحری نیز می باشد درمقدمه کتاب پس از نوشته استاد کاظم مدیرشانه چی ابتدا با بیان حدیث تفرقه، آن را اساس تقسیم فرقه های اسلامی توسط علمای فرق و ملل و نحل دانسته است و پس از آن به بیان توضیحاتی که برخی از دانشمندان در این مورد بیان نموده اند همچون عبدالقاهر بغدادی، امام محمد غزالی ، این حزم اندلسی از میان دانشمندان مسلمان و نیز برخی از خاور شناسان و مستشرقین همچون پالگراو، نیز گلدزیهر پرداخته است.

ایشان در مقدمه به بیان توضیحاتی در مورد سقیفه بنی ساعده، اهل ردیه، خلافت امام علی(علیه السلام) پس از قتل عثمان، معتزله نخستین، جنگ جمل، جنگ صفین، حروریه، جریان حکمیت، پیدایش خوارج، مرجئه، معتزله، اشاعره، زیدیه، شیعیان عباسی، ابومسلم خراسانی، غلاه شیعه، قرامطه، حسن صباح پرداخته و سخن خویش را در مقدمه با این شعر بیت به پایان می برد.

مؤلف فرق اسلامى را بر اساس حروف الفباء گرد آورى نموده است، در هر مدخل ابتدا تاريخچه پيدايش هر فرقه سپس سير صعودى يا نزولى آن ارائه شده و از پيروان فرقه مذكور در گذشته و حال گزارشى داده است. اطلاعات مهم و اساسى و لازم هر فرقه را به اختصار بيان كرده و در پايان هر مدخل به منابع و مصادر مورد استفاده اشاره كرده است.
بدين ترتيب، از فرقه "آقا خانيه" كه از فرق اسماعيليه است، شروع كرده و با فرقه "يونسيه" كه از پيروان ابومحمد يونس بن عبدالرحمن مولى على بن يقطين بن موسى مولى بنى اسد بودند، كتاب را پايان می‌دهد. در انتهاى كتاب نيز فهارس مفيدى از فرق و کتاب‌ها و منابع و امكنه و اعلام آورده شده است.