فردوسی

نویسنده: محمد امین ریاحی
ناشر: طرح نو
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 406
اندازه کتاب: رقعی لب برگشته - سال انتشار: 1375 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی (زاده ۳۱۹ خورشیدی، ۳۲۹ هجری قمری - درگذشته پیش از ۳۹۷ خورشیدی، ۴۱۱ هجری قمری در توس خراسان)، سخن‌سرای نامی ایران و سراینده شاهنامه حماسه ملی ایران است. فردوسی را بزرگ‌ترین سراینده پارسی‌گو دانسته‌اند...

فردوسی شاهنامه را در شش یا هفت دفتر به دربار غزنه نزد سلطان محمود فرستاد. به گفته خود فردوسی، سلطان محمود «نکرد اندر این داستانها نگاه» و پاداشی هم برای وی نفرستاد.از این رویداد تا پایان زندگانی، فردوسی بخش‌های دیگری نیز به شاهنامه افزود که بیشتر در گله و انتقاد از محمود و تلخ‌کامی سراینده از اوضاع زمانه بوده‌است.

ژرفای زبان فارسی بی‌تردید مدیون تلاش اعجاب‌آور فردوسی بزرگ‌ترین شاعر حماسه‌سرای ملی ایران است. معماری حکیمانه او در برپایی کاخی رفیع از نظم در زبان فارسی چنان استوار قامت افراشته است که در قرون و اعصار مصون از باد و باران و فرسایش، سرفراز بر تارک فرهنگ ایرانی و اسلامی می‌درخشد. از همین روی آثار فراوانی درباره فردوسی و شاهنامه او که یکی از معروف‌ترین حماسه‌های جهان است نوشته شده که کتاب حاضر بی‌اغراق جامع‌ترین تحقیق در میان آن‌هاست.

نویسنده در اثر حاضر قصد دارد با استناد به گفته های فردوسی و نوشته های کهن نزدیک به عصر او پرده از حقایق پیرامون این شخصیت بزرگ ادبی ایران و احیا کننده زبان فارسی بردارد و ابهامات پیرامون او را بزداید. آن چه در این کتاب فراهم آمده ممکن است در مواردی مخالف رای و نظر مخاطب باشد اما تماما بر اساس واقعیت است. “فردوسی” با زبانی ساده و روان درباره جایگاه، ارزش کار، اندیشه و اثر جاودانه حکیم ابوالقاسم فردوسی نگارش شده است.

مؤلف کلیه نوشته‌های قدیم و جدید را دیده و با تأمل و نظری انتقادی در آن‌ها راه تازه‌ای را در فردوسی‌شناسی پوییده است. مؤلف با اتکا به گفته‌های خود فردوسی و منابع نزدیک به عصر او غبار افسانه‌های بی‌اساس را از چهره شاعر بزرگ زدوده است. نویسنده کتاب دکتر محمدامین ریاحی در 1302 به دنیا آمد. در 1337 از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران درجه دکتری در زبان و ادبیات فارسی گرفت. در کنار مشاغل مختلف فرهنگی سال‌ها ریاست علمی بنیاد شاهنامه فردوسی را بر عهده داشته است.

حاصل سال‌ها تلاش و تحقیق فکری و فرهنگی دکتر ریاحی و تتبع و پژوهش او در زبان و ادب پارسی، علاوه بر مقالات تحقیقی فراوان، کتاب‌های متعددی در زمینه زبان و ادبیات و نقد و تصحیح متون فارسی است. بعضی از آثار تحقیقی و تألیفی او عبارتند از: مفتاح المعاملات، مرصاد العباد (کتاب برگزیده سال 1352)، کسایی مروزی، تاریخ عالم‌آرای نادری، نزهه‌المجالس، سفارتنامه‌های ایران، گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، تاریخ خوی (کتاب برگزیده سال 1372)، سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی و ...

فردوسی وقتی سرودن شاهنامه را آغاز کرد که زبان فارسی دری توانایی‌های لازم را برای بیان انواع موضوع‌ها یافته بود، امّا هنوز در سراسر مناطق فارسی‌زبان به‌صورت یکدست و یکسان درنیامده بود و در لهجه هر شهر و ناحیه واژه‌ها و تعبیرات خاصی وجود داشت، و مؤلفان کتب مسالک و ممالک گاهی به برخی نکته‌ها در این زمینه اشاره کرده‌اند.
مثلا در زبان مردم بخارا و سمرقند لغاتی از زبان سغدی و احتمالا از زبان خوارزمی وارد شده بود. از آن میان اسدی طوسی آن گونه واژه‌ها را که در فارسی دری رایج، نادر و نامفهوم بود در لغت فرس خود جمع کرد.
شاهنامه طبعآ ویژگی‌های زبان مردم طوس را در بر داشته و بعدها رواج آن در سراسر ایران تا حدودی زبان آن را به‌صورت زبان معیار فارسی درآورد. اگرچه کاتبان به ذوق خود برخی تعبیرات کهن محلی را به الفاظ جدید یا مفهوم همگان درآورده‌اند، با اینهمه می‌توان تصور کرد که هنوز تعبیراتی در نسَخ کهن آن برجای مانده باشد که ویژه طوس یا خراسان عصر فردوسی بوده و در گفتار و نوشتار نواحی دیگر عمومیت نیافته باشد. مثلا تعبیر «دوهفتاد» به‌جای «هفتاد و دو» در این دو بیت:

حکیم این جهان را چو دریا نهاد
برانگیخته موج از او تندباد
دوهفتاد کشتی بر آن ساخته
همه بادبان‌ها برافراخته

این تعبیر در ترجمه حدیثی است که طبق آن هفتاد و دو فرقه در اسلام پیدا می‌شوند که فقط یکی از آنها برحق است. تعبیر دوهفتاد در اکثر دستنویس‌ها به «چو هفتاد» تبدیل شده و صورت کهن آن در دستنویس مورخ ۸۹۱ باقی است.