عبید زاکانی ؛ لطيفه پرداز و طنزآور بزرگ ايران

عبید زاکانی

گردآوری: بهروز صاحب اختیاری ‏‏‏, حمیدرضا باقرزاده 
ناشر: اشکان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 308
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1375 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

لطيفه پرداز و طنزآور بزرگ ايران

27 مقاله از اساتید گرانقدر

خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی معروف به عبید زاکانی شاعر و نویسنده طنزپرداز فارسی‌زبان قرن هشتم هجری است که طبق قراین موجود در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم ه.ق. در یکی از توابع قزوین چشم به جهان گشود.

علت مشهور بودن او به زاکانی نسبت داشتن او به خاندان زاکان است که این خاندان تیره‌ای از «عرب بنی خفاجه» بودند که بعد از مهاجرت به ایران به نزدیکی رزن از توابع قزوین در تقسیم بندی گذشته وهمدان درتقسیم بندی کنونی رفتند ودر آن ناحیه ساکن شدند.وی درقزوین به دانش اندوزی پرداخته و در این شهر پرورش یافته و تاپایان عمر در این شهر بود.

عباس اقبال در مقدمه دیوان عبید می‌نویسد:

از شرح حال و وقایع زندگانی عبید زاکانی اطلاع مفصل در دست نیست. اطلاعات ما در این باب منحصر است به معلوماتی که حمدالله مستوفی معاصر وهمشهری قزوینی عبید و پس از او دولتشاه سمرقندی در تذکره خود، تألیف شده در قرن ۸۹۲ ه.ق.، در ضمن شرحی مخلوط به افسانه در باب او به دست داده و مؤلف ریاض العلماء در باب بعضی از تألیفات او ذکر کرده‌است. معلومات دیگری نیز از اشعار و مؤلفات عبید به دست می‌آید.

ای خردمند عاقل ودانا
قصه موش و گربه برخوانا
قصه موش و گربه منظوم
گوش کن همچو در غلطانا
از قضای فلک یکی گربه
بود چون اژدها به کرمانا
شکمش طبل و سینه‌اش چو سپر
شیر دم و پلنگ چنگانا
از غریوش به وقت غریدن
شیر درنده شد هراسانا
سر هر سفره چون نهادی پای
شیر از وی شدی گریزانا
......

کتاب حاضر با تحلیلی روزآمد از زندگانی و اندیشه‌های عبید زاکانی، تازگی و عمق دست‌آوردهای معنوی او را به خوانندگان منتقل می‌کند و منحصر به فرد بودن موقعیت او را میان فرهنگ‌سازان ایرانی و اسلامی آشکار می‌سازد.

عبید زاکانی از رجال نادر فرهنگ ایرانی - اسلامی است که پایگاه او، چنانکه باید شناخته نشده است. بیشتر عبید را به هزل و هجوگویی می‌شناسند، حال اینکه وی گذشته از شاعری و طنز‌گویی عالمی بسیار برجسته در حوزه روان‌شناسی اجتماعی و سیاسی و شناخت مباحث دینی به شمار می‌آید. اندیشه‌های بدیع او به ویژه در نقد قدرت سیاسی و تعصب جاهلانه دینی، باریک‌بینانه و ژرف است. بی‌تردید اهمیت افکار انتقادی عبید با متفکرانی چون "ماکیاولی" و "ولتر" قابل قیاس است.

خواجه نظام الدین عبید زاکانی شاعر و لطیفه پرداز از خاندان زاکانیان از تیره عرب بود به قزوین مهاجرت کرد و ساکن آن شهر شد. آنچه در این کتاب می خوانیم زندگی نامه عبید و پادشاهان زمان او، آثار عبید و شرح آثار اوست. آثار عبید بر دوگروه جدی و هزلی یا ادیبانه و شوخ طبعانه تقسیم می شود.

در اوایل قرن هشتم هجری در یکی از قریه های قزوین، شاعر و منتقد بزرگ اجتماعی ادبیات فارسی، نظام الدین عبید زاکانی (م 772 – 768هـ) زاده شد. او که از ظلم روزگار و نابسامانی اوضاع زندگی و اخلاقیات جامعه آزرده بود، زبان طنز را به جای انتقاد صریح برگزید. شیوه انتقادی این شاعر و نویسنده توانا، روشی خلاقانه و جالبی بود که در آن روزگار، او را شاخص کرده و بعدها او را صاحب سبک کرد.

آثار او در واقع تمثیلی تلخ و گزنده از حوادث روزگار خویش است. او تعریفات یا ده فصل خود را به شیوه تعریفات ابوعلی سینا و اخلاق الاشراف خود را بر اساس اوصاف الاشراف خواجه نصرالدین نوشت. موش و گربه او نیز، سرشار از حکمت و پند است. او در نظیره گویی نیز بی بدیل بود. کتاب حاضر مجموعه مقالاتی است که درباره زمانه، آثار و شیوه طنزپردازی عبید نگاشته شده که البته نسبت به جایگاه او در ادبیات، اندک است.