سلطان العشاق ؛ زندگینامه و شرح عقاید و محیط زندگی و روزگار عین القضات همدانی

سلطان العشاق

نویسنده: غلامرضا افراسیابی
ناشر: دانشگاه شیراز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 520
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1372 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

زندگینامه و شرح عقاید و محیط زندگی و روزگار عین القضات همدانی

عين القضات همداني عارف، اديب و نويسنده مشهور قرن ششم هجري است. وي كه از شاگردان بي واسطه خيام نيشابوري و محمدغزالي و با واسطه احمدغزالي است آثاري گرانمايه در فلسفه و عرفان اسلامي به زبان هاي فارسي و عربي دارد كه از مهم ترين آنها مي توان به تمهيدات، رساله يزدان شناخت و زبده الحقايق اشاره كرد. وي در آثار فلسفي خويش به راه حكيم ابوعلي سينا مي رود و در تأويل و تفسير آيات، احاديث و مباني اسلامي تا آنجا پيش مي رود كه به شهادت رسيده و به اين واژه معناي تازه اي مي بخشد. نگارنده در اين مقاله در پي كاوش در زندگاني و شهادت اين عارف بزرگ برآمده است.

عين القضات همداني عارف، اديب و نويسنده مشهور قرن ششم هجري است. وي كه از شاگردان بي واسطه خيام نيشابوري و محمدغزالي و با واسطه احمدغزالي است آثاري گرانمايه در فلسفه و عرفان اسلامي به زبان هاي فارسي و عربي دارد كه از مهم ترين آنها مي توان به تمهيدات، رساله يزدان شناخت و زبده الحقايق اشاره كرد. وي در آثار فلسفي خويش به راه حكيم ابوعلي سينا مي رود و در تأويل و تفسير آيات، احاديث و مباني اسلامي تا آنجا پيش مي رود كه به شهادت رسيده و به اين واژه معناي تازه اي مي بخشد. نگارنده در اين مقاله در پي كاوش در زندگاني و شهادت اين عارف بزرگ برآمده است.

اي چرخ فلك خرابي از كينه توست
بيدادگري شيوه ديرينه توست
اي خاك اگر سينه تو بشكافند
بس گوهر قيمتي كه در سينه توست 

بي گمان آن گاه كه حكيم خيام نيشابوري اين رباعي را مي سرود؛ به ذهنش خطور نمي كرد كه روزي يكي از برجسته ترين شاگردانش را به دار بياويزند و سپس در بورياي نفت آلود پيچيده؛ بسوزانند و قرن ها بعد اين رباعي سرآغاز مقاله اي شود در باب همان شاگرد...

فناء و شهادت

مفهوم شهادت در فرهنگ اسلامي را مي توان با مقام فنا در گستره عرفان و تصوف اسلامي مطابق دانست. چنان كه در قرآن كريم آمده است: (كل شي هالك الا وجه له الحكم و اليه ترجعون)2و بيان اين منزل از منازل سير و سلوك و تفسير و تأويل آن، بخش چشمگيري از ادبيات عرفاني فارسي را به خود اختصاص داده است. عطار نيشابوري در منطق الطير كه به شرح سرمنازل و مصائب سير و سلوك مي پردازد؛ در آخرين منزل مرغان را به وادي فنا كشانده و در بيان آن چنين مي گويد:

بعد از اين وادي فقر است و فنا
كي بود اينجا سخن گفتن روا
عين وادي فراموشي بود
لنگي و كرّي و بي هوشي بود
صدهزاران ساية جاويد تو
گم شده بيني ز يك خورشيد تو
بحر كلي چون به جنبش كرد راي
نقش ها بر بحر كي ماند به جاي؟!
هر دو عالم نقش آن درياست بس
هرك گويد نيست اين سوداست بس
هرك در درياي كل گم بوده شد
دايما گم بودة آسوده شد
دل درين درياي پرآسودگي
مي نيابد هيچ جز گم بودگي
گر از اين گم بودگي بازش دهند
صنع بين گردد، بسي رازش دهند
سالكان پخته و مردان مرد
چون فرو رفتند در ميدان درد
گم شدن اول قدم،زين پس چه بود
لا جرم ديگر قدم را كس نبود
چون همه در گام اول گم شدند
تو جمادي گير اگر مردم شدند 

بيان اين مفهوم در جاي جاي ديوان ديگر شاعران زبان فارسي نيز به ويژه اشعار مولانا و حافظ جلوه گر است:
برآرد عشق يك فتنه كه مردم راه گيرد به شهر اندر، كسي ماند كه جوياي فنا باشد 

فهرست

منابع تحقیق
شرح احوال
شرح آثار
محیط زندگی
ستیزه با نابکاری
بررسی آرا و عقاید
عقاید عرفانی
آرا مذهبی
و ...