دکترین شوک

دکترین شوک

نویسنده: نائومی کلاین
مترجم: خلیل شهابی , میر محمود نبوی
ناشر:  اختران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 734
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1398 - دوره چاپ: 4

مروری بر کتاب

پشت پرده مخملین

ظهور سرمایه‌داری فاجعه

این کتاب چالشی در مقابل این ادعالی نولیبرالی است که گویا دموکراسی و بازارهای آزاد رها از قید و شرط دوقلوهایی جدانشدنی اند.خانم کلاین در جای جای این کتاب نشان می دهد که سرمایه داری بنیادگرا نه فقط با دموکراسی عجین نیست، بلکه نوزادی است که قابله اش بی رحمانه ترین شکل های قهر و اجبار بوده است.قهر و اجباری که ضرباتش هم بر پیکر جامعه سیاسی و نیز بر بدنهای رنجور تعداد بی شماری از افراد جامعه وارد آمده است.

کارهای نایومی کلاین ژورنالیست و فعال سیاسی ضدجهانی‌سازی کانادایی در عرصه روزنامه‌نگاری، نویسندگی و ساختن فیلم جوایزی را نصیب او کرده و تألیفات وی به نزدیک به 30 زبان ترجمه شده است.این کتاب از دسیسه‌های سیاسی برای تحمیل سیاست‌های اقتصادی نامطلوب بر کشورهای مقاوم و تلفات انسانی ناشی از اجرای این‌گونه سیاست‌ها توصیفی غنی به دست می‌دهد و از غرور بیجای فریدمن و پیروان دکترینش تصویری نگران‌کننده به نمایش می‌گذارد

کتاب «دکترین شوک؛ ظهور سرمایه‌داری فاجعه» نشان می‌دهد که چطور اجرای برنامه‌های اقتصادی نولیبرالی، از جمله نسخه‌های تجویزی «صندوق بین المللی پول» و «بانک جهانی»، نیازمند این بوده است که جامعه از طریق شوک، وادار به اطاعت و پذیرش برنامه‌هاییاین‌چنین شودکه در شرایط عادی برای توده‌های مردم بسیار نامطلوب است.

مطالب و مستندات این کتاب پایانی بر این اسطوره است که بازار آزاد جهانی در روندی دموکراتیک به فتح و پیروزی رسیده است. کلاین مستقیماً اقتصاددانان نظم نوین جهانی، یعنی میلتون فریدمن (Milton Friedman)، برنده جایزه نوبل، و نیز دیگر کارگزاران «مکتب اقتصادی شیکاگو» را هدف می‌گیرد و توضیح می‌دهد که چطور سیاست‌های اقتصادی آن‌ها در کشورهایی مثل شیلی در دوران دیکتاتوری پینوشه، روسیه‌ در دوران یلتسین، آمریکای پس از طوفان کاترینا و عراق پس از اشغال نظامی توسط امریکا، پیش برده شده است.

پیش بردن این سیاست‌ها نه با روندی دموکراتیک که با سوء استفاده از شوک زدگی مردم در اثر فاجعهصورت گرفته است. کلاین تا آن‌جا پیش می‌رود که سعی می‌کند نشان دهد بعضی از این فاجعه‌هااصلاً به قصد ایجاد شوک و پیش بردن این سیاست‌ها ایجاد شده‌اند. «در اثر فاجعه‌ی اصلى (مثلاً یک کودتا، حمله‌ای ‏تروریستى، فروپاشى بازار، جنگ، سونامى، یا توفان)، یک حالت شوک همگانی برتمام جمعیت مستولى مى‏شود. درست همان گونه که موزیک کرکننده و ضرباتِ درون سلولِ بازجویى زندانى را سست‏ مى ‏کند و به راه مى‏ آورد، فرو ریختن بمب ‏ها، موج ترور، و توفان‏ هاى درهم‏ کوبنده نیز در خدمت سست کردن و به راه آوردنِ کل جامعه قرار مى‏ گیرد. درست مثل زندانى وحشت‏ زده‏اى که نام رفقایش را لو مى‏ دهد و از باورهایش رویگردان مى ‏شود، جوامعِ شوکه شده نیز غالباً از چیزهایى که در حالت‏ عادى سرسختانه از آنها محافظت مى‏ کردند دست برمى‏ دارند. آن‌چه بر سر انسان‌های قربانی شوک و آن‌چه بر سر جوامع قربانی شوک می‌آید به نوعی با یکدیگر مرتبط است: همه این‌ها تجلیاتِ متفاوتِ یک منطق واحدِ بسیار دهشتناک است»

اساس این کتاب، میلتون فریدمن مبدع نظریه شوک و نهادهای مالی بین المللی‌ای مثل «صندوق بین‌المللی پول» و «بانک جهانی» مجریان آن هستند. فریدمن استاد دانشگاه شیکاگو تأکید می کند که شوک باید قبل از آن‌که مردم به خود بیایند اعمال شود. او معتقد است که دولت باید ظرف 6 تا 9 ماه تحولات اساسی مورد نظر اقتصاد بازار آزاد را پیاده کند. «صندوق بین المللی پول» هم راه حل‌های اجرایی و عملی خود را با اتکا به همین روش تجویز می‌کند.

نائومی کلاین در فصل آخر به مقاومت‌های مردمی و روی کار آمدن دولت‌های چپ‌گرا در آمریکای لاتین می‌پردازد. این انتخاب‌های مردمی در قالب انتخابات که در عکس‌العمل به آثار ویران‌گر سیاست‌‌های نولیبرالی اجماع واشنگتن و تنزل آشکار سطح زندگی اکثریت مردم انجام شده، اغلب کشورهای آمریکای لاتین را در قرن 21 دربرگرفته است.

از روی کار آمدن «هوگو چاوز» و «ابو مورالس» در ونزوئلا و بولیوی گرفته تا «دانیل اورتگا» و «لولا داسیلوا» و «باشِلت» در نیکاراگوئه و برزیل و شیلی و «رافائل کوریا» در اکوادور، همه حکایت از اوج گرفتن سوسیالیسم قرن بیست و یکم بر پایه‌ی دموکراسی مشارکتی در آمریکای لاتین دارد.

وی بر خلاف مخالفین دولت‌های چپ‌گرا و طرفداران نولیبرالیسم که پوپولیسم و عوام‌گرایی را عامل مؤثری در به قدرت رسیدن این دولت‌ها دولت‌ در آمریکای لاتین معرفی می‌کنند، اتفاقاً نیروهای سیاسی مخالف آن‌ها را به اتخاذ چنین سیاست‌هایی منتسب می‌کند:

از هنگام واژگونی اقتصاد آرژانتین در سال 2001، مخالفت با خصوصی‌سازی مسئله‌ی تعیین کننده‌ی قاره‌ی آمریکای لاتین شده‌است. این مخالفت می‌تواند دولت تعیین کند و دولتی را از جا بر دارد، و در اواخر سال 2006 عملاً باعث ایجاد یک سری تغییرات پی در پی در آمریکای لاتین شد. انتخاب دوباره‌ی «لولا داسیلوا» به ریاست جمهوری برزیل بیشتر به این دلیل بود که وی رأی گیری انتخاباتی را به یک همه پرسی در مخالفت با خصوصی‌سازی تبدیل کرده بود.

رقیب او، از حزبی که مسئولیت فروش شرکت‌هاب بزرگ دولتی برزیل در دهه‌ی نود را بر عهده داشت، به این ترفند متوسل شد که با ظاهرِ یک راننده‌ی سوسیالیست مسابقات اتوموبیل‌رانی ملبس به کاپشن و کلاهی لبه‌دار با آرم‌های شرکت‌های دولتی هنوز فروش نرفته، در انظار عمومی ظاهر شود. اما رأی دهندگان فریب نخوردند و 61 درصدشان، با وجود سرخوردگی از رسوایی‌های فساد در دولت لولا، یک‌بار دیگر به او رأی دادند. دیری نپایید که دانیل اورتگا، رهبر پیشین ساندنیست‌ها در نیکاراگوئه، خاموشی‌های پیاپی کشور را محور مبارزات پیروزمندانه‌ی خود کرد.

وی گفت فروش شرکت ملی برق به مؤسسه‌ی اسپانیایی «یونیون فنوسا» بعد از توفان «میچ»، علت اصلی خاموشی‌های کشور بوده است. او فریاد می‌کشید: «شما برادران هر روز از اثر این خاموشی‌ها در رنجید. چه کسی یونیون فنوسا را به این کشور راه داده‌است؟ دولت ثروتمندان این کار را کرده‌است، کسانی که در خدمت سرمایه‌داری وحشی‌اند...

فهرست

• دو استاد شوک درمانی
• نخستین آزمایش
• ماندگاری قوانینی مخرب چون بمب در حاکمیت دموکراسی
• بیراهه رفتن در مسیر گذار
• منطقه سبز منقول
• و...