خاطرات حیدرخان عمو اوغلی

نویسنده: حیدرخان عمو اوغلی
به کوشش : ناصرالدین حسن زاده
ناشر: نامک
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 136
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1392 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور - همراه با تقریرات منتشر نشده حیدرخان به خط علی اکبر داور

پس از گذشت یکصد و شش سال از انقلاب مشروطیت ایران که از مهم‌ترین وقایع تاریخ ایران محسوب می‌گردد، هنوز هم در گوشه و کنار این سرزمین اسناد و اوراق و دست‌نوشته‌هایی از افراد و خاندان‌های متعدد به دست می‌آید که موجب روشنگری علل و حوادث آن دوران می‌شود. از جمله این اسناد مهم تاریخی، سرگذشت نامه‌هایی است که در طول این یک قرن به دست آمده و بعضی از آنها چاپ شده و در اختیار علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران قرار گرفته است.

حیدرخان عمواوغلی از برجسته‌ترین افراد دوران مشروطه و از قهرمانان حوادث مهم مشروطیت می‌باشد «که بیست و سه سال از عمر پرثمرش را وقف پیکاری دلیرانه و بی‌امان با مستبدان و دشمنان آزادی کرد.» قسمتی از خاطرات حیدرخان عمواوغلی که در طی آن وی تفصیل احوال خود را از بدو ورود به ایران تا موقع قتل اتابک از حدود سال ۱۳۲۰ هجری قمری تا ۲۲ رجب ۱۳۲۵ه.ق برای مرحوم ابراهیم منشی‌زاده تقریر کرده و آن مرحوم به خط خود نوشته، در مجله یادگار سال ۱۳۲۵ به چاپ رسیده است.

کتاب‌های متعدّدی در مورد زندگانی و مبارزات حیدرخان عمواوغلی نگاشته شده‌اند از جمله کریم طاهرزاده بهزاد که خود در جنگ‌های تبریز شرکت داشته و از اعضای انجمن غیبی تبریز بوده و محضر حیدرخان را درک کرده در کتاب مهم خود «قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت» در معرفی چهره‌های برجسته مشروطیت در تبریز در صفحات متعدد از او نام برده است.

از جمله می‌نویسد: «معروف است حیدرخان وقتی که یکی از مجاهدان را برای انجام امر خطرناکی می‌فرستاد پس از اینکه حرفش تمام شد دست راستش را به روی شانه مجاهد گذاشت و با لحن مؤثری گفت آیا می‌ترسی؟ این جمله را طوری با صمیمیت و محکم ادا می‌کرد که به مأمور دل و جرأت بخشید. ... حیدرخان نفوذ روحی فوق‌العاده داشت تا آنجا که هرکس را با ادای چند جمله مجذوب و منقلب می‌نمود.

حیدر خان عمو اوغلی از قهرمانان سرشناس و فعال حوادث دوران مشروطه است که زندگی پر فرازو نشیب و مرگ شوال برانگیزی داشته است.کتاب حاضر خاطرات به جای مانده از حیدر خان در سه بخش است بخش اول خاطرات،تقریرات حیدرخان به میرزا ابراهیم خان منشی زاده است که شرح حال او از زمان ورود به ایران تا قتل اتابک را در بر دارد.

بخش دوم برگ هایی از خاطرات حیدرخان به زبان روسی است که نزد برادر او مصطفی تار و ردیف بوده است.در این بخش حیدر خان نحوه ترک طهران به طرف ققفاز پس از بمب باران مجلس و پی گیری مبارزات خود در خارج از ایران را بیان میکند بخش سوم که برای اولین بار منتشر میشود گزارش ورود و خروج حیدرخان عمو اوغلی به تبریز و آذربایجان است. این بخش خاطرات تقریرات حیدر خان به علی اکبر داور است.با انتشار این خاطرات بخش مهمی از مبارزات حیدر خان ودیگر آزادی خواهان آذربایجان در وقایع وشروطه روشن میشود. 

این کتاب نسخه‌ای خطی به‌شمار می‌رود که تاکنون منتشر نشده و ناصرالدین حسن‌زاده تصحیح آن را انجام داده است. حیدرخان عمواوغلی متولد ۱۸۸۰ میلادی در سلماس از همپایه‌های ستارخان و باقرخان در نهضت مشروطه بود که در بسیاری از رویدادهای انقلاب مشروطه شرکت داشت و موسس حزب کمونیست در ایران به‌شمار می‌رفت.

پیش از این تنها دو کتاب با نام یکسان «حیدرخان عمواوغلی» اثر اسماعیل رایین و رحیم رضازاده‌ملک درباره این شخصیت بااهمیت تاریخ معاصر ایران تدوین شده بود و این کتاب بر اساس نسخه خطی خاطرات حیدرخان تدوین شده که در اسناد علی‌اکبر داور از رجال سیاسی و وزیر عدلیه دوره رضاشاه به‌دست آمده‌ است.