خاطرات تاج الملوک

خاطرات تاج الملوک

نویسنده: مصطفی اسلامیه
گفتگوها : ملیحه خسروداد , تورج انصاری , محمودعلی باتمانقلیچ
ناشر: نیلوفر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 135
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1391 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب

مصاحبه شفاهی با تاج ‌الملوک؛ همسر دوم رضاشاه و مادر محمدرضا پهلوی با بنیاد تاریخ شفاهی ایران در لندن

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اعضای خاندان سلطنتی، رجال سیاسی، فعالان اقتصادی، هنرمندان و… از کشور خارج شدند و در شهرهای مختلف اروپا و آمریکا زندگی جدیدی را آغاز کردند. برخی از دوست‌داران پادشاه ایران در سال‌های پایانی دهه‌ی پنجاه و آغاز دهه‌ی شصت شمسی با هدف ثبت و ضبط خاطرات و تجربیات رجال حکومت پهلوی روی نوار کاست، بنیاد تاریخ شفاهی ایران را در لندن بنیان گذاشتند.

کتاب خاطرات تاج‌الملوک یکی از محصولات این نهاد است. ملیحه‌ خسروداد، تورج انصاری و محمد‌علی باتمانقلیچ پس از سی‌و‌پنج جلسه گفت‌و‌گو با تاج‌الملوک، همسر دوم رضا‌شاه و مادر محمد‌رضا پهلوی، متن مصاحبه را بی‌کم‌و‌کاست منتشر کردند. گفته‌های مادر محمد‌رضا پهلوی درباره‌ی ارتباط با اعضای خانواده‌ی پهلوی، با کسانی که به دربار رفت‌و‌آمد داشتند و نیز شرح دیدارهایش با هیتلر و استالین شنیدنی است.

...از رجال خارجی خاطرات زیادی دارم. با هیتلر و استالین از نزدیک صحبت و گفت‌و‌گوی خصوصی کرده‌ام. تیمورتاش من را در برلین به ملاقات هیتلر برد. در آن موقع هیتلر در ایران و جهان محبوب بود. به ایرانی‌ها به دلیل نژاد آریایی‌شان علاقه داشت و تا جایی که توانست به ایران کمک کرد....

مادر آخرین پادشاه ایران در این کتاب، شش دهه زندگی در خاندان پهلوی را به تصویر کشیده و اطلاعات ذی‌قیمتی از اشخاص، رویدادها و ارتباطات گوناگون ـ آشنایی و ازدواج با رضاشاه، دکتر محمد مصدق، کودتای سوم اسفند 1299، ارتباط با قوام‌السلطنه، مسائل خصوصی رضاشاه، نخستین سقوط هواپیما در کشور، اشغال ایران توسط متفقین، تبعید رضاشاه، روابط فرزندانش و ازدواج‌های محمدرضا ـ به دست ‌داده که یقیناً نقش اساسی در گشودن گره‌های کور تاریخ معاصر کشور دارد.

نسخه‌ی اولیه‌ی گفت‌و‌گو فاقد نظم تاریخی بود. تاج‌الملوک در حالی که در جلسه‌ی دوازدهم مصاحبه از نحوه‌ی به سلطنت رسیدن رضا‌شاه می‌گوید، در جلسه‌ی هفدهم از کودتای رضا‌خان سخن گفته است. مصطفی اسلامیه، ویراستار کتاب، کوشیده گفته‌های او را به تناسب تاریخ رویدادها مرتب کند و پانوشت‌هایی به برخی از صفحات بیفزاید.

کتاب شرحی خواندنی از زوایای زندگی شخصی و تحولات سیاسی ایران در زمان رضاشاه است. تاج‌الملوک در خانواده پهلوی هم زن بوده و هم همسر و هم مادر؛ و همین مساله خاطراتش را چندوجهی و بااهمیت می‌کند.این گفتگو پس از حدود سی سال در ایران منتشر شده است و با اینکه گوینده در سن بالای هشتاد بوده است اما خاطراتش یادآور نکاتی از دوران پنجاه و هفت ساله حاکمیت پهلوی است.

در این گفتگوها تاج الملوک بخوبی نقش خود و خانواده‌اش را در رشد و ارتقاء رضاخان یادآور می‌شود و با وجود یادآوری بی‌سوادی او از آموزش‌های رضا شصت تیر، رضا میرپنج، سردار سپه (مراحل ترقی رضاخان) و بالاخره رضا پهلوی توسط علی اصغرخان حکمت، تقی زاده و محمدعلی فروغی می‌گوید.

در این کتاب خاطرات وی از «آشنایی و ازدواج با رضاشاه، ازدواج‌های سلطنتی، رجال دوران پهلوی، کودتای رضاخان میرپنج، تهران در دوران رضاشاه، رضاشاه و قوام‌السلطنه، خاطراتی از رضاشاه، نخستین سقوط هواپیما در ایران، رضاشاه در محاصره اسماعیل، مناسک مذهبی در دوران رضاشاه، داستان دزدیدن مدرس، میهمانی رضاشاه به افتخار مصدق، اشغال ایران و تبعید رضاشاه، آخرین روزهای رضاشاه، اعضای خانواده و دوستان و دکتر محمد مصدق» مورد اشاره قرار گرفته است.

تاج الملوک اطلاعات و حافظه خوبی از حدود شش دهه حاکمیت پهلوی دارد از خاطرات دیدار با استالین در تهران تا خاطرات شخصی رضاشاه و شخصیت‌های دوره پهلوی، او در ابتدای گفتگو تاکید دارد که به درخواست نوه‌اش رضا پهلوی بنا ندارد راجع به فرح سخنی بگوید ولی یکی دو جا گرچه کوتاه، نگاه خود را بر ملا می‌کند و او را بی‌ریشه و بی‌اصل و نسب می‌خواند و بخشی از خرابی‌های دوران شاه را متوجه فرح و اطرافیان وی می‌داند.