جهان بینی توحیدی در شعر پروین اعتصامی

جهان بینی توحیدی در شعر پروین اعتصامی

نویسنده: سیدمحمد برهانی
ناشر: نسل نواندیش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 352
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1385 - دوره چاپ: 1

کیفیت : نو ؛ نوشته تقدیمی دارد

مروری بر کتاب

اشعار پروين در همه‌ ابعاد زيباست. در دوران نوجواني زمزمه‌هاي عاشقانه و شاعرانه‌‌ي او دوستان و اطرافيانش را تحت تاثير قرار مي‌داد و تحسين آنان را بر مي‌انگيخت. او در مكتب پدر بزرگوارش آقاي يوسف اعتصامي (معروف به اعتصام‌الملك) درس آزادگي و عشق و حقيقت و فصاحت آموخت و ياد گرفت كه چگونه غمخوار بيچارگان و ياور درماندگان باشد.

پروين در برابر انحرافات و كژي‌ها واكنش‌ نشان مي‌داد و منحرف و ستمكار را رسوا مي‌ساخت و از روح پاك انساني و خداداد سخن مي‌گفت. خط سيري هدفدار و روشن در تمامي اشعار پروين ديده مي‌شود. مي‌داند چه بگويد و چه بسرايد، قدرت خلاقيت و ابتكار او بسيار بالاست و كلمات در آهنگ و رقص خاص خود زيبايي خارق‌العاده‌اي دارد. او بار ديگر اشعار قديمي و سنتي شاعران قبل از خود را زنده كرد و روحي تازه در شعر سبك قديم دميد تا زيبايي و برتري آن را نشان دهد.

اگرچه همه‌ي اشعار پروين اعتصامي زيبا و از جايگاهي خاص برخوردار است، صادقانه بايد گفت كه شعر لطف حق يا داستان مادر موسي اعجاب‌آور است. پروين علي‌رغم اينكه ادعاي مذهبي بودن نمي‌كند، به زيبايي و با تسلط بسيار و زباني ساده ابعاد توحيدي را در محور توحيد افعالي و توحيد نظري در بيت‌هاي اين شعر بيان مي‌دارد:

نسبت نسيان به ذات حق مده
بار كفر است اين به دوش خود منه
به كه برگردي به ما بسپاري‌اش
كي تو از ما دوست‌تر مي‌داري‌اش
نقش هستي نقشي از ايوان ماست
خاك و باد و آب سرگردان ماست
قطره‌اي كز جويباري مي‌رود
از پي انجام كاري مي‌رود

پيام پيامبران آسماني و سخن اولياي الهي كه هدف‌داري نظام آفرينش را نشان مي‌دهد، در همين بيت پروين نهفته است كه مي‌گويد:

قطره‌اي كز جويباري مي‌رود          از پي انجام كاري مي‌رود

اين شعر به سبك قرآني بيان شده است، يعني از داستاني به داستان ديگر و از ماجرايي به ماجراي ديگر مي‌پردازد، ولي در هر كدام يك نتيجه گيري اخلاقي مي‌كند. از داستان حضرت موسي به داستان نمرود مي‌رود و دوباره به داستان حضرت موسي برمي‌گردد.

به سوره‌ بقره دقت كنيد؛ از داستان خلقت آدم و وا به داستان حضرت ابراهيم (ع) و سپس به داستان حضرت موسي و باز به داستان حضرت آدم مي‌پردازد و نتيجه‌گيري‌هاي اخلاقي و مهم مي‌كند. پروين در هر يك از اشعار خود با يك يا چند نتيجه‌گيري اخلاقي، آدمي را به تكامل دعوت مي‌كند. زن به علت نظام آفرينش و دستگاه خلقت وجودي‌اش از امتيازات عاطفي و مهر مادي برخوردار است و همين امر او را از خودخواهي‌ها و توجه به خويشتن به ديگرخواهي سوق مي‌دهد. در همه‌ زنان احساس مادري و روحيه‌ برتر عاطفي به صورت تكويني وجود دارد و پروين اعتصامي بسيار زيبا توانسته است اين بعد ارزنده را به نمايش بگذارد و در سراسر اشعارش اين پيام بي نظير را برساند. استعداد و نبوغ پروين خود مقوله‌اي ديگر است و بايد آن را خداداد دانست.

شاعره نامدار معاصر معاصر ایران از گویندگان قدر اول زبان فارسی است که با تواناترین گویندگان مرد برابری کرده وب به گواهی اساتید و سخن شناسان معاصر گوی سبقت را از آنان ربوده است.

در جامعه ما با همه اهتمام و نظام فکری اسلام به تعلیم و تربیت عموم و لازم شمردن پرورش فکری و تقویت استعدادهای زن و مرد ، باز برای جنس زن به علت نظام مرد سالاری امکان تحصیل و پرورش توانایی‌های ذوق کم بوده و روی همین اصل تعداد گویندگان و علماء زن ایران در برابر خیل عظیم مردان که در این راه گام نهاده اند ؛ ناچیز می‌نماید و پروین در این حد خود منحصر به فرد است. از ديگر صفات پروين اعتصامي ژرف انديشي بود و به زواياي مختلف مسئله دقت مي‌كرد. به قول مولوي، ديده‌ي دريانگر داشت و نگاهش بر كف‌هاي دريا نبود و سطحي نمي‌نگريست.

نگارنده در این کتاب، کوشیده ابعادی از شعر "پروین اعتصامی" شاعر معاصر را بازگو کند که از آن جمله است: پرتو هنر در شعر پروین، استغنای پروین در حکمت، جایگاه جهان‌بینی توحیدی وی، اندیشه‌ی پروین، جایگاه زن و عرفان، عدل و اخلاص و عشق و دانش در شعر این شاعر فرهیخته و هدفداری نظام آفرینش از دیدگاه وی.

به تصریح نگارنده: "انواع جهان‌بینی و نقش جهان‌بینی توحیدی در شعر پروین اعتصامی، جهانی‌بینی، نوع شناخت و نگرش آدمی از جهان هستی است. حرکت ارشادی و زیبای پروین در زندگی و پیام‌های دلنشین همه بر اثر اعتقاد قلبی او به حضور خداوند در جهان هستی است. عشق پروین، مجازی نیست و در راه حق رفتن و در آغوش خدا قرار گرفتن است.

جهان‌بینی عاشقانه و توحیدی به خوبی و با بیانی ساده و روان، در داستان حضرت موسی (ع) در شعر "لطف حق" پروین، جلوه‌گری می‌کند". در بخش دوم کتاب نیز، دیوان پروین به همراه واژه‌نامه‌ای در پایان کتاب، فراهم آمده است.

فهرست 

تجلي انديشه پروين
ديوان پروين
مقطعات
فهرست لغات