جنبش میرزا کوچک خان بنا بر گزارشات سفارت انگلستان

نویسنده: غلامحسین میرزا صالح
ناشر: تاریخ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 187
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1369 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ جلد کتاب خاک گرفتگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

گزارشات سفارت انگلستان در باب جنبش میرزا کوچک خان

جنبش جنگل به طور جدی در جریان جنگ جهانی اول، توسط میرزا کوچک‌خان، سخنور رادیکال و زمیندار خرده پا که در انقلاب مشروطیت با استبداد مبارزه کرده بود و به حزب اعتدالیون گرایش داشت، رهبری شد. وی در ۱۲۹۴خورشیدی در گیلان یک نیروی پارتیزان به نام کمیته اتحاد اسلامی در شمال ایجاد کرد تا با فساد و ضعف حکومت مرکزی مبارزه کند.

این جنبش از منابع مختلفی مورد حمایت قرار گرفت: از یک طرف بازرگانان، روحانیان و زمینداران که شماری از آنها خواهان دگرگونی اجتماعی ریشه‌ای بودند و از طرف دیگر دهقانان و کوه نشینان گیلانی با افکار تندروانه تر که برای الغای بیگاری، ایجاد اصلاحات در نظام سهم بری و مصادره اموال زمینداران ضد مشروطه تلاش و مبارزه می‌کردند.

این گروه ها طیف هواداران جنگلی ها را تشکیل می‌دادند. این تنوع طبقاتی به فروکش کردن امواج نهضت در نیمه‌های۱۲۹۸ خورشیدی منجر شد زیرا از یک طرف در جنبش شکاف افتاد و از طرف دیگر روس های سفید و انگلیسی‌ها شمال کشور ایران را به اشغال خود درآوردند. 

...واقعیت آن است که در مهر ماه ۱۳۰۰ یعنی زمانی که دیگر هیچکدام از یاران اولیهٔ کوچک‌خان در تشکیلات جنگل در کنار او در زیده و آلیان حضور نداشتند و مهم‌تر اینکه همه چیز گواه آن بود که سرنوشت جنگل رو به پایان دارد، او بیش از هر زمانی تسلط خود را بر تشکیلات جنگل از دست داده و این حسن‌خان، تیمسار ثقفی و … بودند که در خفا همه چیز را هدایت می‌کردند.

پس از حمله به ملاسرا نیز روند حادثه به گونه‌ای که افراطیون طراحی و سازمان داده بودند پیش رفت، زیرا بلافاصله پس از حمله به خانهٔ ملاسرا و دستگیری حیدر، حمله به رشت که در دست خالو قربان بود شروع شد و جنگی درگرفت که ۱۶ روز مداوم و بی‌وقفه (به گفته‌ای ۱۷ روز) طول کشید تا آنکه خالو قربان خود را در ۲۳ مهر ماه به سردار سپه تسلیم کرد و پس از آن بود که بنا به گفتهٔ اسناد سفارت انگلیس نیروهای دولتی در ۱۵ اکتبر (۲۵ مهر) وارد رشت شدند و جنگلیان که نیمی از شهر رشت را اشغال کرده بودند به عقب‌نشینی سریع وادار شدند و با شتاب به پسیخان بازگشته و در آنجا سنگر گرفتند. اوضاع چنان به سرعت پیش رفت که هیچکس پیش‌بینی نمی‌کرد.

زیرا اکنون نه فقط قوای دولتی سردار سپه به دنبال جنگلیان برای حمله به فومن و آلیان روان بودند بلکه قوای خالو قربان (که اکنون توسط سردار سپه، سالار منصور نامیده می‌شد) و جلال چمنی (که به سبب سابقهٔ جنگلی بودن مواضع جنگلیان را با جزئیات می‌شناختند)، قوای سردار مقتدر تالش، برهان‌السلطنه تارمی و میرزا یوسف‌خان شفتی از هر سو در تعقیب شبح کوچک‌خان به سوی زیده و آلیان روان بودند....