جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز

جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز

نویسنده: الهام میری آشتیانی
ناشر: مهاجر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 208
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1385 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

معضل اعتیاد و مواد مخدر هم اکنون جزء چهار بحران و مسئله جهانی به حساب می آید. ولی به خاطر سود سرشاری که نصیب کشورهای تولیدکننده و توزیع کننده این مواد می کند، مورد حمایت قدرت های جهانی قرار دارد.در کتاب حاضر، نخست، تاریخچه‌ی مواد مخدر در جهان و ایران پیش از صفویه تا پایان دوره‌ی قاجاریه بازگو گردیده و سپس تاریخچه‌ی مبارزه با مواد مخدر در دوره‌ی پهلوی و پس از انقلاب اسلامی بیان شده است. نیز، علل اعتیاد در سه سطح خرد، میانه، و کلان بررسی شده است که پاره‌ای از آن‌ها عبارت‌اند از: افزایش بی‌حد و حصر جمعیت، بحران فقر و نابرابری و عدم وجود عدالت اجتماعی، جنگ و بحران سیاسی، در دسترس بودن مواد، و استعمار و سیاست‌های آن.

در ادامه، پیامدهای اعتیاد از جنبه‌ی جسمانی و روانی شخصیتی و پیامدهای اعتیاد در خانواده و نیز پیامدهای اجتماعی اعتیاد بیان گردیده است. هم‌چنین، دیدگاه‌هایی در این زمینه مطرح شده است. از جمله: دیدگاه روان‌شناسانه، دیدگاه کارکردگرایی ساختی در بعد خرد، و دیدگاه کشمکش.

به تصریح نگارنده: "تا کنون روان‌شناسان، روان‌پزشکان، جامعه‌شناسان، محققان، و متخصصان، تئوری‌های مختلفی را در زمینه‌ی اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر ارایه داده‌اند. گروهی بر این عقیده‌اند که آمادگی روانی، شخصیت نابهنجار، بیماری‌های دردناک و صعب‌العلاج علت اصلی اعتیاد است. عده‌ای دیگر ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌های موجود در خانواده و معاشرت با دوستان منحرف (گروه همسالان) را علت اصلی اعتیاد فرد می‌دانند ... اما دیدگاه‌های جدید، تعامل عوامل فردی، خانوادگی، و اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهند".

افزون بر این، شیوه‌های مقابله با کشت، تولید، ورود، و توزیع مواد مخدر بازگو شده و راه‌کارهایی به منظور پیش‌گیری و درمان این معضل اجتماعی مطرح گردیده که عبارت‌اند از: تعیین گروه هدف، جامع کردن سیستم درمان، تشکیل تیم تخصصی درمان، ایجاد یک مرکز اطلاع‌رسانی قوی، تعیین یک سازمان متولی، تصویب قوانین لازم، فعالیت‌های سازمان‌های غیردولتی، و اطلاع‌رسانی.

تاریخچه مصرف مواد مخدر در ایران

همراه با رشد استعمار در جامعه در حال توسعه ای مانند ایران کشت خشخاش و اعتیاد در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش آن معمول شد. چون انگلیسی ها تریاک ایران را خود می خریدند، کم کم کشاورزان دست از زراعت گندم کشیدند و قسمت زیادی از اراضی گندم را به کشت خشخاش تخصیص دادند، به طوری که تریاک به صورت یکی از مهمترین اجناس صادراتی ایران درآمد. در این دوره عصر قاجاریه دستگاه حکومتی تریاک را فقط به عنوان یک منبع درآمد برای دولت در نظر می گرفت و به عواقب آن کاری نداشت..

الهام میری آشتیانی به خوبی به این مسئله اشاره دارد که مصرف مواد مخدر در گذشته های دور بیشتر جنبه دارویی و درمانی داشته، اما امروزه مصرف آن در اکثر افراد از لحاظ تغییرات روانی مدنظر قرار گرفته است و به زعم نویسنده عصر صفوی را می توان سرآغاز گسترده استعمال تریاک در ایران دانست و به غیر از شاه عباس سایر پادشاهان صفوی گام جدی در مقابله با این پدیده شوم اجتماعی به کار نگرفته اند و در عصر قاجاریه و در زمان حکومت ناصرالدین شاه بود که کشت خشخاش در ایران به طور علنی و در ۱۸ استان رواج یافت و حتی جنبه سیاسی نیز به خود گرفت.

جامعه شناسی و اعتیاد

نویسنده در سه سطح خرد، میانه و کلان سعی دارد به تحلیل و بررسی جامعه شناختی از این پدیده اجتماعی دست یابد

الف علل اعتیاد در سطح خرد:
که مبتنی بر دیدگاه های روانشناسانه شکل گرفته است و همچنین خصوصیات شخصیتی، روانی و عوامل جسمانی مانند اثرات، ژن ها و جنسیت را مدنظر قرار می دهد و کلیه عوامل مرتبط با شخصیت فرد و ناراحتی ها و بیماری های جسمانی و روانی تاثیرگذار را بررسی می کند.

ب علل اعتیاد در سطح میانه:
خانواده، گروه همالان یا همسالان، مدرسه و رسانه های گروهی در این سطح بررسی می شود که بیشتر به علل و عواملی که بر جامعه پذیری فرد نقش دارند توجه می شود

ج علل اعتیاد در سطح کلان: 
نویسنده در ۱۲ مورد به بررسی آن پرداخته است:
۱ افزایش جمعیت 
۲ بحران بیکاری
۳ بحران فقر و عدم وجود عدالت اجتماعی
۴ مهاجرت از روستا به شهر و حاشیه نشینی
۵ دگرگونی فرهنگی و بحران هویت
۶ بحران اخلاقی و سستی در اعتقادات مذهبی 
۷ بحران عدم امنیت
۸ تسلط گروه اقلیت بر اکثریت جامعه
۹ جنگ و بحران سیاسی
۱۰ در دسترس بودن مواد مخدر
۱۱ همجواری با کشورهای تولیدکننده مواد مخدر
۱۲ استعمار و سیاست های کلان آن
و...