تنوع حیات

تنوع حیات

نویسنده: ادوارد ویلسون
مترجم : عبدالحسین وهاب زاده
ناشر: موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 420
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1376 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه جلد کتاب تا خوردگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

مصور - بخشی رنگی

«بزرگ ترین ناآرامی های حوضه آمازون گاه با جرقه میرایی از نور در فراسوی افق آغاز می شود. در اینجا در كاسه گرد شب كه نوری از هیچ منبع انسانی به آن نمی رسد، توفان علامت پیش از هنگام خویش را می فرستد و سفر آهسته اش را به جانب بیننده ای آغاز می كند كه با خود می گوید: جهان در شرف تغییر است.» این چنین است توصیف ادوارد ویلسون، استاد كرسی فرانك بیرد در علوم و رئیس بخش حشره شناسی موزه جانور شناسی دانشگاه هاروارد، از شبی در حاشیه جنگل پر باران در شمال مانائوس در برزیل. ویلسون كه اكنون بیش از هفتاد سال دارد، مردی است بلند بالا و باریك اندام كه پشتش در اثر سال ها چشم دوختن به زمین در جست وجوی مورچه ها خمیده شده است.

اگرچه او بیشتر عمرش را صرف مورچه ها كرده اما عمده شهرتش به خاطر كتاب «زیست شناسی اجتماعی: تلفیق نوین» در ۱۹۷۵ بوده است؛ اثری ژرف كه با توصیف رفتار اجتماعی از مورچه تا انسان موجب پیشرفت اندیشه تكاملی و اثبات یك مانیفست داروینی شد. او به تنهایی یكی از بنیادی ترین و گزنده ترین برهان های علمی قرن بیستم را پی ریزی كرده است.

با آنكه او در ملكوت تكامل از جایگاه رفیعی برخوردار است اما حفاظت از یك زیستگاه در معرض خطر را به تدوین یك نظریه علمی مهم ترجیح می دهد. طرفه آنكه اكنون آخرین مكان های طبیعی این سیاره عملاً تبدیل به جزایری در دریای توسعه انسانی می شوند. حفاظت از حیات و تنوع زیستی آن هم در شرایطی كه در آستانه یك انقراض بزرگ ایستاده ایم، نبرد نهایی ویلسون است.

او در كتاب كلاسیك سال ۱۹۹۲ خود یعنی «تنوع حیات» به تبیین وظیفه ما در حفظ اكوسیستم ها می پردازد. او با نثری بسیار ستودنی به ما می گوید كه حیات چگونه بر روی زمین شكل گرفته و چگونه گونه ها اینچنین متنوع شده اند و چرا امروز این تنوع شگفت انگیز در معرض تهدیدی قرار گرفته كه هیچ گاه در گذشته با آن روبه رو نبوده است. دانش عظیم و بیان شیوا و خردمندانه ویلسون در این اثر، ستایش بسیاری از دانشمندان و نشریات علمی را برانگیخت.

اما شاید هیچ كس به اندازه استفن. جی گولد دیرین شناس و تكامل دان برجسته و مشهور ترین دانشمند آمریكا، از عهده بیان حق مطلب برنیامده باشد، آنجا كه می گوید: «ما نیازمند پیامبرانی هستیم تا روح های خفته را به لرزه درآورند و نگاه آنانی كه چشم دارند اما نمی بینند را به خود خیره سازند و اكنون «تنوع حیات» آمیزه ای استادانه و سر تا پا موفق از دانسته ها و آن رسالت پیامبرگونه را فراهم آورده است.» جای خشنودی بسیار است كه اثری اینچنین گرانبها با ترجمه ای دقیق و فنی آنچنان به فارسی برگردانده شده كه گویی هیچ چیز از شیوایی قلم ویلسون كاسته نشده است.

دانش عظیم و بیان شیوا و خردمندانه ویلسون در این اثر، ستایش بسیاری از دانشمندان و نشریات علمی را برانگیخته است. نخستین گام در راه نجات تنوع بدون تردید شناخت ساختار آن است. از این رو بدون دانستن مفهوم گونه که واحد بنیادی تنوع است و نحوه به وجود آمدن گونه‌های جدید و تشکیل اکوسیستم‌ها ، نمی توان درک درستی از تنوع حیات به دست آورد.

کتاب سه بخش اصلی دارد:
بخش اول : طبیعت خشن ، حیات کش سان ؛ این بخش بعد از مختصری مرور آمازون ، به تاریخ تنوع زیستی در کره زمین می پردازد ، پنج انقراض بزرگ زمین شناسی (در این مطلب به آن پرداخته ام) ، روند تاریخی تکامل با بررسی نمونه های اخیر که پدید آمدن جزایر جغرافیایی در اثر پدیده های زمین شناسی (مانند آتش فشان) این شانس را به زیست شناسان داده است تا نحوه استقرار حیات را بررسی کنند.

بخش دوم : تنوع زیستی در روند افزایش ؛ در این قسمت ادوارد ویلسون به نحوه بوجود آمدن حیات ، انسان و گونه زایی میپردازد . به مبحث تکامل و نیروهایی که تکامل را پیش میبرند هم در همین فصل پرداخته می شود . نقش واگرایش سازشی در تکامل گونه ها که در این قسمت مورد بحث قرار می گیرد ، بسیار جالب است ، از جمله واگرایش سازشی در پرندگان هاوایی و گالاپاگوس که باعث تکامل گونه های جالبی شده است ، بسیار در مبحث تکامل مهم است .

بخش سوم : آثار انسانی ؛ به روند تخریب اکوسیستم ها و تلاشها برای نجات آنها به خصوص در نقاط داغ تنوع زیستی و شانس ما برای نجات تنوع زیستی می پردازد ، وسعت مناطقی که باید مورد حفاظت قرار بگیرد و گونه هایی که انقراض آنها می تواند انقراضهای دیگری را سبب شود مورد بحث قرار می گیرد .بسیاری از گونه های جالب که اکنون منقرض شده اند ، روند انقراضشان در این بخش بررسی شده اند و سرنوشت بسیاری واقعا خواندنی است و البته تاسف بار .

پس از آشنایی با ساز و کار حیات نوبت به آن می رسد که بدانیم این پدیده شگفت انگیز چگونه از مواد فیزیکی بی‌جان در زمینی که سه میلیارد سال پیش تقریباً تهی از حیات بود، این همه تنوع را به وجود آورده است.بعضی از انواع گیاهان و جانوران غالب اند گونه های جدید فراوان به وجود می آیند و در بخشهای وسیعی از جهان پراکنده می شوند. حال آنکه دیگران به عقب رانده شده و کمیاب و در معرض تهدید انقراض قرار می گیرند. آیا برای این تفاوت در جغرافیای زیستی قاعده واحدی وجود دارد که همه موجودات زنده را شامل می شود؟ این فرایند به شرط پرداخت و بررسی درست به عنوان یک قانون واحد و یا لااقل یک اصل در توالی تکاملی دودمانها مطرح است.

کتاب تنوع حیات بیانگر نگرانیهای عمده ادوارد ویلسون برای از دست رفتن گونه‌های موجودات زنده است و نقش رهبری او را در یک عرصه دیگر مربوط به دفاع از گونه های در خطر نشان می دهد.او در این کتاب کلاسیک به تبیین وظیفه ما در حفظ اکوسیستم ها مى پردازد و با نثرى بسیار ستودنى به ما مى گوید که حیات چگونه بر روى زمین شکل گرفته و چگونه گونه‌ها اینچنین متنوع شده اند و چرا امروز این تنوع شگفت انگیز در معرض تهدیدى قرار گرفته که هیچ گاه در گذشته با آن روبه رو نبوده است.

تنوع زیستی (زی- گونگی) کلید نگهداری جهان به آن صورتی است که می شناسیم. با عبور طوفان، زندگی در یک موضع محلی در هم می ریزد اما دوباره به سرعت می‌شکفد، گونه‌های فرصت طلب برای پرکردن این گسستگی هجوم می آورند. آنها آغازگر آن گونه توالی‌اند که محیط را به حالتی شبیه به وضعیت اولیه‌اش باز می‌گرداند. با قبول اینکه زی- گونگی به شدت در خطر است چه باید کرد؟ راه حل آن در گرو همکاری مهارتهایی است که سنتهای علمی و عملی مدتهاست آنها را از یکدیگر دور نگه داشته است. حفظ گونه‌ها در طی نسلهای متمادی مسئولیتی است فراتر از ظرفیت افراد و حتی سازمانهای خصوصی. تا هر وقت که زی- گونگی به صورت یک منبع همگانی غیر قابل جایگزین مطرح باشد حفاظت از آن را می‌بایست در میثاقهای قانونی گنجاند.

فهرست

1- طوفان بر فراز آمازون
2- کاراکاتائو
3- انقراض های مرگ
4- واحد بنیادی
5- گونۀ جدید
6- نیروهای تکامل
7- واگرایش سازشی
8- زیست سپهر کشف ناشده
9- تشکیل اکوسیستم
10- تنوع زیستی به اوج می رسد
11- زندگی و مرگ گونه
12- تنوع زیستی در خطر
13- گنج های کشف ناشده
14- قطعنامه
15- اخلاق زیست محیطی