تاریخ و فرهنگ ایران

نویسنده: محمد محمدی ملایری
ناشر: توس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 2636
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1379 ~ 1375 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

تاریخ‌ و فرهنگ‌ ایران‌ در دوران‌ انتقال‌ از عصر ساسانی به‌ عصر اسلامی ؛ شش جلدی

هدف اصلی او در این پژوهش نه تنها اثبات تداوم فرهنگ و تمدن پیش از عرب ایران بلکه تشریح تلاش مورخان و نویسندگان عربی برای خوار داشتن و ناچیز جلوه دادن این فرهنگ از راه تعریب نام های خانوادگی و جغرافیایی ایران و مهمتر از همه با توسل به تحریف تاریخ اجتماعی و سیاسی ایرانیان بود.

تاریخ و فرهنگ ایران که توضیح‌گر دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی و حاصل بازپرداخت و تدوین بخشی از یادداشت های تدریس استاد محمد محمدی ملایری در دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دولتی لبنان و آمریکایی بیروت است .به اعتقاد محمدی تعریب را باید ابزاری برای پرده پوشی بر ژرفا و گستره نقش ایران در پیدایش و نضج تمدن اسلامی شمرد.

افزون بر این، گرچه در باور او در میان اعراب تعریب واژه وام گرفته (دخیل) مرسوم بود، شیوه هایی که برای تعریب نام خانوادگی ایرانیان و نام های جغرافیایی ایران به کار برده شد، همراه با روش ناهنجار مورخان عرب در ثبت و ضبط رویدادهای تاریخی ایران به نوشته های تاریخی تحریف آمیز و تعصب آلوده این دوران انجامید. مراد از تعریب در این جا آن نوع شناخته شده ای که عربی گردانیدن کلمات فارسی باشد، نیست بلکه مراد انواع دیگر از تعریب است که چندان شناخته شده و مورد توجه نیست…

در مقدمه به مقتضای مقام از دو نوع آن که یکی تعریب اشخاص بود و دیگری تعریب تاریخ ذکری رفت و برای هر کدام هم نمونه ای آورده شد. در اینجا هم سخن از تعریب است ولی از نوع دیگر آن یعنی نام های جغرافیایی. محمدی ملایری برای اثبات تأثیر فرهنگ ایرانی در اعتلاء تمدن اسلامی دو دلیل اساسی می آورد: اول اینکه نهضت علمی و ادبی اسلام از جایی شروع شد که قرنها پایتخت ایران بود.

از بغداد پایتخت عباسیان در کنار تیسفون، نه از مکه و مدینه و خاستگاه اسلام، یا دمشق پایتخت بنی‌امیه. دوم اینکه پایه گذاران علوم عقلی و نقلی و ادبی در زبان عربی به تعبیر عربها از موالی یعنی مسلمانان غیر عرب و بیشتر ایرانیان بودند.

فهرست

جلد اول : مقدمه و ده گفتار به تبیین پیوند گاه دو دوران ساسانی و اسلامی ، به توضیح زمینه‌های فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی این دوره تخصیص یافته است.

جلد دوم : دل ایرانشهر بخش اول ؛ با پنج مقدمه و بیست‌و سه گفتار به دیرینه‌ شناسی علمی بررسی جغرافیای تاریخی سراسر عراق اختصاص دارد که در جایگاه استان مرکزی ساسانیان، دل ایرانشهر نامیده می‌شود.

جلد سوم: دل ایرانشهر بخش دوم ؛ نیز نام دارند و به توضیح جغرافیای فرهنگی و تاریخی سرزمینی اختصاص یافته‌اند که عراق نام داشت و استان مرکزی و کانون فرهنگی ایران تلقی می‌شد.

جلد چهارم : زبان فارسی همچون مایه و مددکاری برای زبان عربی در نخستین قر ‌های اسلامی؛  مشتمل بر یک مقدمه و چهارده گفتار، به همه آن بنیادهایی پرداخته است که تمدن ایرانی و عربی و اسلامی از امتزاجشان حاصل آمده است؛ نظیر پیوستگی های تاریخ دو زبان فارسی و عربی، نقش منابع عربی و اسلامی در پژوهش ادب ساسانی، مترجمان فارسی ساسانی به زبان عربی در قرن‌های نخست اسلامی، تاثیر آیین‌نامه‌ها و تاج‌نامه‌ها و اندرزنامه ‌های ساسانی در زبان و تمدن عرب، آثار فارسی ساسانی یادشده در فهرست ابن ندیم و کتاب مسکویه، و نیز حکمت بهمن‌شاه و آداب بوذرجمهر.

جلد پنجم: در نقد و بازشناساندن فرهنگ و متون پهلوی راه یافته و به سرزمینهای عربی و ادب فارسی عصر ساسانی تحت عنوان نظام دیوان ساسانی در دولت خلفا و دیوان خراج می‌باشد.

جلد ششم : پیوست ها